MAŁOPOLSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO
z siedzibą w Karniowicach

Zainteresowanie producentów pasz, hodowców, a nawet konsumentów, żywieniem zwierząt gospodarskich paszami niemodyfikowanymi genetycznie jest znane od dłuższego czasu. Ponadto systematycznie rośnie zainteresowanie paszami pochodzącymi z roślin uprawianych lokalnie, nietransportowanych na duże odległości, a więc przyjaznych dla środowiska.

Obok lokalnych źródeł białka, takich jak pasze rzepakowe czy nasiona roślin bobowatych, także nasiona soi zaczynają być postrzegane nie tylko jako źródło oleju, ale także jako pasza białkowa. Poekstrakcyjna śruta sojowa stosowana jest na szeroką skalę w żywieniu różnych gatunków zwierząt gospodarskich i aktualnie stanowi podstawową paszę białkową wykorzystywaną w żywieniu drobiu, świń i bydła. Jest to pasza stosunkowo droga, importowana najczęściej z Brazylii i Argentyny. W dużej mierze poekstrakcyjna śruta sojowa pochodzi z upraw roślin genetycznie modyfikowanych wzbudzających zaniepokojenie części konsumentów. Alternatywą dla poekstrakcyjnej śruty sojowej GMO są produkty uzyskane z odmian soi niemodyfikowanej, uprawianej w Polsce. Utrzymanie produkcji zwierzęcej na wysokim poziomie zależy od prawidłowego żywienia zwierząt, pokrywającego zapotrzebowanie na składniki pokarmowe, wśród których ważnym, a równocześnie drogim składnikiem jest białko. Areał krajowych upraw soi zwiększa się intensywnie, gdyż w 2010 r. wynosił zaledwie 0,2 tys. ha, a w 2018 r. soję uprawiano już na 5,44 tys. ha. Powstaje coraz więcej odmian ulepszonych pod względem składu chemicznego, czyli o wysokiej zawartości białka ogólnego (37–41% s.m.) i tłuszczu surowego (22–23% s.m.), o obniżonej zawartości substancji antyżywieniowych.

Hodowcy i producenci pasz stoją przed problemem dostępności materiałów paszowych uzyskanych z nasion krajowej soi n-GMO. Materiały te są produkowane głównie w dużych zakładach przetwórczych, przerabiających znaczne ilości nasion. Takie zakłady wymagają dużych partii jednorodnego materiału, o który na dzisiejszym etapie rozwoju uprawy krajowej soi jest trudno. Z drugiej strony w strukturze gospodarstw rolnych odsetek gospodarstw o powierzchni poniżej 50 ha użytków rolnych wynosi 97,6%, a małych gospodarstw rolnych o powierzchni poniżej 5 ha – 53,3%. Istnieje wiec zapotrzebowanie gospodarstw rolnych na przerób mniejszych ilości nasion, uzyskiwanych z własnych upraw i przeznaczonych do żywienia własnego stada. Rośnie także zainteresowanie gospodarstw indywidualnych nabyciem sprzętu do przetwarzania nasion soi na paszę wysokobiałkową. W tej sytuacji uzasadnione jest zachęcanie rolników do inwestowania w urządzenia umożliwiające przerób nasion w mniejszej skali, takich jak ekstrudery do otrzymania pełnotłustych produktów ekstruzji o zwiększonej wartości pokarmowej białka i energii lub odtłuszczonych produktów ekstruzji o zwiększonej wartości pokarmowej białka, a także prasy ślimakowe służące do uzyskiwania na bieżące potrzeby makuchów.

Do przygotowania materiałów paszowych z pełnotłustych nasion soi wykorzystano linie technologiczną w skład której weszły następujące maszyny i urządzenia:

• ekstruder,
• przenośnik ślimakowy z wyciągiem pary wodnej,
• prasa ślimakowa,
• śrutownik walcowy.

Proces ekstruzji został przeprowadzony za pomocą ekstrudera E-75. Zbudowany jest on z czterech komór roboczych wyposażonych w czujniki temperatury PT-100. Dane ekstrudera zestawiono poniżej.

• Silnik elektryczny o mocy 7,5 kW
• Stosunek L/D: 8,5:1
• Prędkość obrotowa ślimaka: 480 obr./min
• Średnica dyszy matrycy: 8 mm
• Wydajność: 50–75 kg/h

Podsuszenie ekstrudatu przed tłoczeniem przeprowadzono za pomocą przenośnika z wyciągiem pary wodnej o mocy 2,2 kW wyposażonego w wentylator o mocy 1,1 kW.

Proces tłoczenia oleju z ektrudatu sojowego został przeprowadzony za pomocą prasy ślimakowej PS-60. Prasa dwukomorowa została wyposażona w dwa czujniki temperatury PT-100. Dane techniczne prasy poniżej.

• Moc silnika 7,5 kW
• Prędkość obrotowa ślimaka: 42 obr/min-1
• Szczelina wyjściowa: 7 mm
• Wydajność: 40–50 kg/h

Rozdrobnienie makuchu sojowego przeprowadzono za pomocą śrutownika walcowego RUD2-16. Dane techniczne śrutownika:

• Moc silnik napędowego: 4 kW
• Szczelina robocza: 2 mm
• Wydajność: 800 kg/h

Ryc. 2. Wartość pokarmowa materiałów paszowych z nasion soi: ekstrudat i makuch.

W porównaniu do surowych nasion, materiały paszowe powstały w wyniku ich przetworzenia, charakteryzowały się wyższą zawartością białka ogólnego, popiołu oraz substancji bezazotowych wyciągowych, podczas gdy zawartość włókna surowego była niższa. Dane te potwierdza poniższa tabela.

Tab. 1. Średnia zawartość podstawowych składników pokarmowych w materiałach paszowych z soi w porównaniu do nasion surowych

Poniżej przedstawiamy opłacalność produkcji ekstrudatu i makuchu z nasion soi na przykładzie wyżej opisanej linii technologicznej o wydajności około 200 kg/h.

Tab. 2. Koszty* związane z zakupem i funkcjonowaniem linii do produkcji wysokiej jakości makuchu sojowego.

* koszty zawarte w tabeli są kosztami orientacyjnymi i mogą ulec zmianie

Kluczowym elementem podczas podejmowania decyzji dotyczącej zakupu maszyn do przerobu soi jest prosty czas zwrotu. Aby dokonać jego obliczenia, oprócz kosztów zawartych w powyższej tabeli wymagane jest oszacowanie potencjalnych cen produktów uzyskanych z przerobu nasion soi  (Tab. 3), zestawienie kosztów miesięcznych (Tab. 4) oraz zysków miesięcznych (Tab. 5). Zakłada się czas pracy w ciągu miesiąca – 200 h  HHHH , a moc całej linii – 44,9 kW. Wymianę wałów roboczych przyjęto co 200 h.

Tab. 3. Ceny produktów uzyskanych z nasion soi

* Ceny zawarte w tabeli są cenami orientacyjnymi i mogą ulec zmianie.

Tab. 4. Zestawienie kosztów miesięcznych eksploatacji linii technologicznej

* koszty zawarte w tabeli są kosztami orientacyjnymi i mogą ulec zmianie

Tab.5. Zestawienie zysków miesięcznych ze sprzedaży produktów sojowych

* ceny zawarte w tabeli są cenami orientacyjnymi i mogą ulec zmianie

Koszty zakupu kompletnej linii do produkcji wysokiej jakości makuchu i oleju sojowego wynosi około 125 000 zł. Na podstawie danych zawartych w tabelach 2 i 3 można stwierdzić, że miesięczny zysk z linii do przerobu soi wynosi 17 363 zł.

Wynika z tego, że czas zwrotu tego typu linii technologicznej wynosi nieco ponad 7 miesięcy.

Przykładowe obliczenia wskazują, że wybudowanie linii technologicznej do tłoczenia oleju z ekstrudowanych nasion soi może przyczynić się do rozwoju gospodarstwa rolnego i umożliwić pozyskanie dodatkowych funduszy ze sprzedaży oleju sojowego oraz makuchu, zwiększając efektywność ekonomiczną gospodarstwa.

Wykorzystując podany sposób obliczania kosztów zakupu i eksploatacji linii technologicznej do nasion soi, z uwzględnieniem aktualnych i lokalnych cen nasion oraz produktów sojowych, można przygotować symulację dla każdego gospodarstwa.

Ryszard Waszkiewicz, dn. 28.02.2022 r.
Źródło:
Świątkiewicz M. i in., Wartość pokarmowa oraz opłacalność produkcji materiałów paszowych z krajowych nasion soi, Kraków 2021.