Uprawa zbóż ozimych w gospodarstwach ekologicznych
Uprawa zbóż ozimych w gospodarstwach ekologicznych wiąże się z doborem odmian, które charakteryzują się dużą zimotrwałością, gdyż łan przerzedzony w okresie zimy ulega silnemu zachwaszczeniu wiosną. Odmiany zbóż ozimych powinny się odznaczać intensywnym krzewieniem - gdyż będą bardziej konkurencyjne w stosunku do chwastów, wcześniej dojrzewać - ponieważ szkody spowodowane przez choroby liści i kłosa (mączniaki, rdze i septoriozy) są na ogół mniejsze niż przy odmianach późnych. Zboża ozime mogą mieć mniejsze wymagania glebowe ale muszą wykazywać się dobrą zdolnością pobierania składników pokarmowych z gleby. Powinny cechować się również dużą odpornością na szkodniki.
Właściwy dobór stanowiska pod uprawę –zapewnia roślinom optymalne warunki dla rozwoju,sprawia, że rośliny mają możliwość wzrostu, a dzięki temu są bardziej tolerancyjne na porażenie przez choroby, uszkodzenia spowodowane przez szkodniki oraz lepiej radzą sobie z zachwaszczeniem.Siew zbóż ozimychpowinien odbywać się na glebach o uregulowanych stosunkach wodnych przez co ogranicza się występowanie jednorocznych i wieloletnich chwastów. Unikając stanowisk podmokłych i zacienionych można ograniczyć występowanie niektórych chorób (np. mączniaka prawdziwego) lub chwastów (np. skrzypu polnego).
Dobrym stanowiskiem pod uprawę zbóż ozimych są: bobowate i ich mieszanki z trawami, wczesne i średniowczesne odmiany ziemniaka, buraki pastewne, warzywa korzeniowe i kapustne.
Złym: zboża jare (pszenica, żyto, jęczmień, pszenżyto).
Płodozmian - prawidłowo zaplanowany w uprawie zbóż odgrywa kluczowe znaczenie w gospodarstwach ekologicznych. Poprzez wielostronne oddziaływanie następstwa roślin i całokształtu agrotechniki jest podstawowym elementem plonotwórczym i stabilizującym wydajność. Powinien charakteryzować się minimum czteroletnią rotacją, gdzie udział roślin motylkowych powinien stanowić minimum 25% w plonie głównym oraz zastosowanie wsiewek i międzyplonów chroniących glebę przed erozją. Tak zaplanowany płodozmian zwiększa zawartość próchnicy i żyzność gleby, zapobiega nadmiernemu rozwojowi chorób i szkodników oraz nie dopuszcza do niekontrolowanego rozwoju chwastów.
Uprawa roli ogranicza się do niezbędnego minimum i powinna być wykonywana z myślą o stałym podwyższaniu żyzności gleby. Uprawa obejmuje:
- płytkie odwracanie i głębokie spulchnianie;
- ograniczanie liczby przejazdów;
- maksymalne skracanie czasu, w którym gleba pozostaje bez okrywy roślinnej.
Nawożenie dozwolone jestnawozami organicznymi lub mineralnymi posiadającymi certyfikat do stosowania w rolnictwie ekologicznym, które umożliwiają dostarczyć roślinom niezbędnych do rozwoju składników odżywczych. Właściwe nawożenie powoduje, że rośliny szybciej rosną, co ma znaczenie w początkowym okresie wegetacji, gdy są bardziej wrażliwe na wszelkiego rodzaju uszkodzenia spowodowane przez szkodniki, porażenia przez choroby oraz zagłuszanie przez szybko rosnące chwasty.
Wapnowanie - zboża ozime wymagają odczynu pH 6-6,5. W gospodarstwach ekologicznych powinny być stosowane nawozy wapniowe wolno działające (głównie węglanowe) około 1,5-2,0t/ha. Nie dopuszcza się wapna tlenkowego ze względu na jego agresywne działanie niszczące mikroorganizmy glebowe.
Zalecane nawozy wapniowe to:
- dolomit- o zawartości około 30% Ca O i 22 Mg O,
- węglan wapnia pochodzenia naturalnego (wapniak mielony)- zawartość Ca O 40%
- kreda łąkowa i jeziorna - zawartość Ca O 20-35%, w zależności od stopnia uwalniania,
- margiel – zawartość Ca O 25-95%
- wapno defekacyjne – zawartość CaO powyżej 30%(za zgodą jednostki certyfikującej)
Nawożenie fosforem i potasem:
- Mączka fosforytowa - zawiera około 30% P2O5 uzyskiwana z przemiału fosforytów. Fosfor zawarty w mączkach jest trudno dostępny dla roślin, gdyż nie rozpuszcza się w wodzie, należy go bardzo dokładnie wymieszać z glebą. Dobrym rozwiązaniem jest dodawanie mączki fosforytowej do pryzm kompostowych lub obornikowych, co zwiększa dostępność fosforu dla roślin.
Nawozy potasowe:
- Siarczan potasu-zawiera około 50% K2O
- Kainit – zawiera około 14% K2O
- Karnalit- zawiera 8-10 K2O
Dawki nawozów fosforowych i potasowych powinny być tak ułożone aby nie przekraczały 50-70kg/ha.
W rolnictwie ekologicznym podstawowe znaczenie ma zasobność stanowiska w azot, a głównym źródłem tego składnika jest:
- Obornik lub kompost. Wysiew zbóż ozimych w drugim roku po zastosowaniu obornika lub kompostu.
- Przyorywanie resztek pożniwnych roślin bobowatych. Wysokie plony bobowatych oraz dogodne warunki pogodowe spowodują iż pozostaje więcej azotu związanego biologicznie w resztkach pożniwnych.
- Mineralizacja glebowej substancji organicznej.
Dobór odmian - powinien być dokonywany na podstawie przystosowania do lokalnych warunków glebowo - klimatycznych. Odmiany te muszą się charakteryzować większą intensywnością krzewienia co pozwala skutecznie konkurować z szybko rosnącymi chwastami, odpornością na choroby i szkodniki. Zaleca się również stosowanie kwalifikowanego materiału siewnego o wysokiej zdolności kiełkowania, który jest bez zanieczyszczeń chwastami, a ziarna wolne są od jakichkolwiek uszkodzeń spowodowanych przez szkodniki i choroby.
Dla województwa małopolskiego zaleca się następujące odmiany zbóż ozimych:
Pszenica ozima:
Arkadia, Patras, Jantarka, KWS OZON, Delawar, RGT KILIMANJARO
Pszenżyto ozime:
Borowik, Fredro, Subito, Meloman, Trefl, Trapero
Żyto ozime:
SU Stakkato F1, SU Performer F1, Antonińskie, Poznańskie, KWS Bono F1, KWS Livado F1
Jęczmień ozimy:
Quadriga, Souleyka, KWS Kosmos, SU Melania.
Optymalny termin siewu uzależniony jest od czynników takich jak: przedplon, uwilgotnienie gleby, temperatura, okres wegetacji jesiennej.
Zalecane terminy wysiewu zbóż:
Jęczmień ozimy - od 15 IX do 25 IX.
Pszenica ozima - od 20 IX do 30 IX,
Pszenżyto II do III dekady września.
Żyto – od 15IX do 30IX
Metody zaprawiania roślin w rolnictwie ekologicznym opierają się na zabiegach dezynfekowania lub stymulacji rozwoju pożądanej mikroflory poprzez: płukanie w ciepłej wodzie, stosowanie nadmanganianu potasu, różnego rodzaju roztworów i wyciągów roślinnych, otoczkowaniu mlekiem w proszku oraz stosowaniu zapraw na bazie mikroorganizmów.
Ilość wysiewu to od 170–190 kg/ha z możliwością zwiększenia ilości wysiewu o 10 % przy opóźnionym terminie siewu lub uprawie na słabszych glebach.
Zwalczanie chwastów - zboża ozime najbardziej narażone są na zachwaszczenie we wczesnych fazach rozwojowych – jesienią oraz wiosną od fazy krzewienia do początku strzelania w źdźbło. Do najgroźniejszych chwastów jednoliściennych należą miotła zbożowa, perz właściwy. Natomiast do chwastów dwuliściennych: przytulia czepna, fiołek polny, maruna bezwonna, rumian polny, bodziszek drobny, mak polny, gwiazdnica pospolita, tasznik pospolity, tobołki polne, jasnoty, przetaczniki, chaber bławatek oraz ostrożeń polny. W gospodarstwach ekologicznych obowiązuje zakaz stosowania jakichkolwiek herbicydów. Chwasty niszczy się mechanicznie za pomocą bron. Niszczenie chwastów polega na wielokrotnym krzyżowym bronowaniu klasycznymi lekkimi bronami i broną chwastownik jesienią i wiosną.
Choroby zbóż ozimych - podczas całego okresu wegetacyjnego zbożom zagraża wiele chorób np. pleśń śniegowa zbóż i traw, zgorzel siewek, mączniak prawdziwy, fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni zbóż, łamliwość źdźbła zbóż i traw, septorioza liści pszenicy, septorioza plew pszenicy, brunatna plamistość liści pszenicy, fuzarioza kłosów zbóż, rdza brunatna pszenicy, rdza żółta zbóż i traw, sinieć cuchnąca pszenicy i inne. Do czynników wpływających na występowanie tych chorób możemy zaliczyć: przebieg warunków pogodowych, podatność odmiany na porażenie przez choroby, jakość materiału siewnego, nawożenie i odchwaszczanie.
Szkodniki zbóż ozimych - w gospodarstwach ekologicznych najczęściej występujące szkodniki zbóż to: ploniarka zbożówka, mszyce, wciornastki, skrzypionki zbożowe, śmietka zimowka, łokaś garbatek, rolnice, drutowce i pędraki. Masowe wystąpienie szkodnika w dogodnych warunkach pogodowych stanowi zagrożenie uzyskania wysokiego plonu. Bardziej niebezpieczne są jednak uszkodzenia powstałe wskutek żerowania szkodników. Nawet niewielkie uszkodzenie tkanek umożliwia wniknięcie do wnętrza roślin wirusów, grzybów i bakterii powodując straty w wysokości plonu jak również jakości plonu.
W celu ograniczenia ataku chorób i szkodników stosuje się metody zapobiegawcze niechemiczne (fizyczne, mechaniczne, biologiczne), jeżeli działania te nie przynoszą skutku, dopiero wówczas można zastosować środki ochrony. Lista środków dopuszczonych do stosowania w gospodarstwach ekologicznych została opracowana przez Instytutu Ochrony Roślin w Poznaniu. Strona internetowa www.ior.poznan.pl, przykładowy symbol zezwolenia (R – 189/2014). Etykiety odnośnie stosowania tych środków znajdują się na stronie internetowej MRiRW, www.minrol.gov.pl pod hasłami „wyszukiwarka środków ochrony roślin” i „etykiety”.
Zbiór ziarna pszenicy ozimej należy przeprowadzić, gdy ziarniaki osiągną dojrzałość zbiorczą. Opóźnianie terminu zbioru zwiększa ryzyko powstania strat ilościowych i jakościowych na skutek oddziaływania chorób i szkodników.
Mirosława Rogacz, dn. 1.07.2019 r.
W opracowaniu artykułu korzystano z literatury:
- Lista odmian zalecanych do uprawy w województwie małopolskim na rok 2018 Krzysztof Słowiak, Jolanta Madejska.
- Zboża w uprawie ekologicznej – Pszenica ozima - Krzysztof Jończyk, Jan Kuś, Beata Feledyn-Szewczyk.
- Wyniki Badań z zakresu rolnictwa ekologicznego realizowanych w 2016-wydawca Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Departament Hodowli i Ochrony Roślin Wydział Rolnictwa Ekologicznego.
- Internet wikipedia.
fot. Jacek Kostuch