MAŁOPOLSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO
z siedzibą w Karniowicach

Rok 2021 został ogłoszony przez ONZ Międzynarodowym Rokiem Owoców i Warzyw. Jest to zatem wspaniała okazja, aby szerzej propagować wiedzę nie tylko na temat wartości odżywczej produktów ogrodniczych, ale również sposobu ich uprawy. Jagodowe są wyjątkową grupą, wśród której znajdują się owoce o najwyższych właściwościach prozdrowotnych. Należy również wiedzieć, że uprawa tych roślin nie należy do najłatwiejszej. Zmieniający się klimat i rosnące wymagania rynkowe stawiają przed producentami nowe wyzwania oraz konieczność poszukiwania innowacyjnych technologii uprawy.

Największą rewolucję na przestrzeni 20 lat uprawy w Polsce przeszła jeżyna, z niszowego gatunku o odmianach dedykowanych głównie uprawie amatorskiej (jak została określona przez prof. dr S. A. Pieniążka w podręczniku dla studentów sadownictwa wydanego w roku 2000), a obecnie za sprawą intensywnych prac hodowlanych głównie w NIWA Hodowla Roślin Jagodowych w Brzeznej (pow. nowosądecki) staje się coraz to atrakcyjniejszym produktem w uprawie towarowej. Ponadto dzięki promocji jej słodszych odmian np. na portalu „Czas na polskie superowoce!”, również konsumenci coraz częściej przekonują się do zakupu tego bardzo zdrowego owocu. Oprócz dostępności nowych polskich odmian, które dobrze radzą sobie w warunkach klimatyczno-glebowych naszego kraju, do uprawy jeżyny może zachęcić fakt, iż opracowywane są nowoczesne technologie, które umożliwiają uprawę odmian zagranicznych podatnych na przemarzanie. Rozwija się również metoda przyspieszająca produkcję (w tunelach) podczas niemal całego sezonu wegetacyjnego.

Jeżyna (Rubus subgenus Rubus) jest przedstawicielem rodziny różowatych, wśród której odnajdujemy spokrewnioną z nią malinę czerwoną, a także malinę żółtą, purpurową oraz czarną. Owoce jeżyny są cennym źródłem m.in. witamin C oraz K, błonnika, manganu, polifenoli (antocyjanów) oraz elagotanin. Liście mają właściwości przeciwzapalne i przeciwutleniające. Jeżyna posiada odmiany o pokroju płożącym, pędach półsztywnych oraz sztywnych. Pod względem owocowania wyróżniamy odmiany tradycyjne, owocujące na pędach dwuletnich, oraz owocujące na tegorocznych pędach. Ciekawą grupą są odmiany powtarzające owocowanie, dzięki którym można przedłużyć zbiory owoców aż do pierwszych przymrozków. Niestety są to głównie odmiany zagraniczne, które są bardzo podatne na przemarzanie i wymagają okrywania na zimę. Gwarantem powtórnego zbioru owoców z dolnego odcinka pędów dwuletnich jest ich dobre zabezpieczenie na zimę, dzięki czemu w kolejnym roku otrzymujemy plon z pędów dwuletnich i tegorocznych. Obecnie do uprawy towarowej najlepiej rokuje odmiana Prime Ark 45, która mogłaby być uprawiana w doniczkach w tunelach, a w ocenie są 3 nowe klony, z których jeden wkrótce będzie dostępny na rynku. Uprawa pod osłonami zabezpiecza rośliny nie tylko przed mrozami ale również przed uszkodzeniami słonecznymi latem. Owoce wielu odmian, nie tylko powtarzających, mogą być produkowane w tunelach od wiosny aż do późnej jesieni.

Aby umożliwić producentom uprawę deserowych odmian wrażliwych na mróz, ale za to bardzo plennych, za sprawą Hodowli Roślin Jagodowych NIWA w Brzeznej na polski rynek wkracza innowacyjna technologia uprawy jeżyny, która została opracowana w Stanach Zjednoczonych. System RCA (Rotating Cross-Arm) to system rotujących ramion, który w przeciwieństwie do tradycyjnych pionowych krat ma formę ruchomej podpory, dzięki czemu przed zimą składa się ramiona, więc pędy znajdują się na ziemi i w łatwy sposób można je zabezpieczyć przed przymrozkami. Do czasu kwitnienia lekko się je podnosi do położenia poziomego. W tym momencie wszystkie kwiaty ustawiają się w jednym kierunku - ku górze. Dalej w okresie owocowania podnosi się ramiona do pozycji pionowej, dzięki czemu owoce znajdują się po jednej stronie rzędu, co przede wszystkim ułatwia ich zbiór i obniża również jego koszty nawet o 30%. System ten jest szczególnie doceniany w przypadku, gdy konsumenci sami zbierają dla siebie owoce na plantacji w myśl akcji „MyZbieramy”. System RCA można zastosować również w uprawie przyspieszonej pod tunelami.

W systemie RCA rośliny sadzi się w rozstawie w rzędzie co 1,5 m, zatem oprócz wspomnianych korzyści, tj. ochrona przed mrozem i łatwiejszy zbiór, zaletą tego sytemu jest także wyższe plonowanie (stwierdzone na drodze badań) przy mniejszej obsadzie roślin. Wciąż oceniany jest wpływ systemu na jakość owoców oraz ich skład chemiczny. W przypadku zawartości ekstraktu (wpływającego na słodki smak owoców), bielenia pestkowców czy rewersji owoców, nie widać różnicy w porównaniu z tradycyjną formą uprawy. Natomiast RCA wpływa negatywnie na niepożądane cechy owoców, tj. wyższa kwasowość owoców oraz nasilenie antraknozy. W systemie tym owoce są jednak jędrniejsze, mają wyższą średnią masę oraz są mniej porażane przez szarą pleśń niż te prowadzone przy tradycyjnych podporach.

Ciekawym aspektem tej technologii uprawy jest także możliwość rotowania ramionami w celu ochrony roślin przed nadmiernym promieniowaniem słonecznym (pierwotne założenie dla systemu RCA w USA). Istnieje również możliwość prowadzenia upraw tego gatunku pod daszkami chroniącymi przed oparzeniami słonecznymi, niezależnie od systemu uprawy, gdyż nadmierne nasłonecznienie jest czynnikiem utrudniającym uprawę wielu odmian jeżyn, również w Polsce.

Bardzo istotną zaletą systemu RCA jest również zmniejszenie ilości wykorzystania środków ochrony w wyniku możliwości lepszego pokrycia roślin cieczą roboczą. Specjaliści wskazują także na efektywniejszą ochronę przed muszką plamoskrzydłą, która sieje coraz większe spustoszenie m.in. wśród upraw jagodowych. Wciąż oceniany jest ekonomiczny sens wdrażania tego systemu, gdyż koszt założenia plantacji jest 3-krotnie wyższy, a do kosztów należy dołączyć również specjalistyczną obsługę systemu. Badania systemu RCA na terenie Brzeznej trwają. Znajduje się tam również plantacja pokazowa, zatem na bieżąco można monitorować postęp badań oraz wnioski jakie z nich wypływają.

Jak widać uprawa jeżyny w Polsce niesie za sobą ogromny potencjał, jednak oprócz wspomnianych wyzwań technologicznych, bardzo ważne są aspekty, które wpływają już bezpośrednio na samą sprzedaż owoców, czyli odpowiednia technika zbioru minimalizująca ryzyko tzw. rewersji koloru owoców, ale również promocja i ekspozycja gotowego produktu. W uprawie bardzo istotny jest odpowiedni dobór odmian. Współczesne są zdecydowanie słodsze od negatywnie kojarzonych z kwaśnym smakiem starszych odmian, dlatego zagranicą sprzedawane są w opakowaniach opatrzonych napisem zwracającym uwagę na ich słodki smak. Są również eksponowane wraz z kolorowymi malinami, stopniowo przyzwyczajając i zachęcając konsumentów do spożywania tego niezwykłego „superowocu”.

Ilona Maczek, dn. 13.09.2021 r.

fot. Ewa Ryjak

Źródła:

Webinarium „Technologia uprawy jeżyny” z dnia 26.10.2020 r. organizowany przez CDR Radom, dr A. Orzeł, NIWA Hodowla Roślin Jagodowych w Brzeznej

Materiały z konferencji TSW 2020 wykład „Światowe trendy w uprawie jeżyny” dr A. Orzeł, NIWA Hodowla Roślin Jagodowych w Brzeznej

Działkowiec 1/2021 „Jeżyna superowoc na działkę” dr A. Orzeł, NIWA Hodowla Roślin Jagodowych w Brzeznej

polskiesuperowoce.pl