Ochrona wód przed azotanami (projekt nowego „Programu działań” – obowiązki rolników)
Kłopoty z przestrzeganiem przez Polskę dyrektywy Rady 91/676/EWG z dnia 12.12.1991 r. ciągną się nie od dzisiaj. Dyrektywa dotyczy ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego, tzw. „dyrektywa azotanowa”. Od tego czasu zgodnie z zaleceniami tej dyrektywy, Polska wyznaczyła i już 3 krotnie powiększała strefy szczególnie narażone na zanieczyszczenie azotanami pochodzenia rolniczego, tzw. „obszary OSN”. Są to tereny użytkowane rolniczo stanowiące zlewnie mniejszych i większych rzek, do których potencjalnie istnieje ryzyko przedostawania się nadmiaru nawozów. Dotychczas wyznaczone obszary OSN objęły tylko 4,46 % powierzchni kraju i mimo wielu ponagleń ze strony UE nie wywiązaliśmy się z zaleceń zwiększenia tych obszarów. Przykładem takich zaniedbań jest Małopolska, w której w ogóle nie wyznaczono takich stref. Trybunał Sprawiedliwości UE 20.11.2014 roku orzekł o poważnym uchybieniu Polski jako państwa członkowskiego i groziły nam za to olbrzymie sankcje finansowe.
Zgodnie z art. 3 ust. 5 dyrektywy azotanowej, państwo członkowskie może być zwolnione z wyznaczania stref OSN,jeśli ustanowi i będzie stosowało na terenie całego kraju - Program działań mający na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu (ostatnia nazwa programu). Z takiej możliwości skorzystaliśmy i obecnie, na podstawie zmienionej ustawy Prawo Wodne z dnia 20.07.2017 roku (Dz.U. 2017 poz.1566), Polska przyjęła szybką ścieżkę przygotowania projektu rozporządzenia i przepisów wykonawczych, mają one być opracowane do końca II kwartału 2018 roku. Z tego powodu Ustawa Prawo Wodne jest w ciągłej nowelizacji, a cytowana wersja z 27.04.2018 roku wprowadza przepisy unijnej Dyrektywy Wodnej oraz 7 innych dyrektyw, w tym właśnie azotanową i ściekową. Według nowego prawa wodnego w Polsce będzie na przykład obowiązywał wymóg płacenia za wodę do celów gospodarczych, przez wszystkich. Do tej pory prowadzący działalność rolnicy, rybactwo i energetyka generalnie zwolnieni byli z opłat.
Obecnie dla branży rolniczej, do celów nawadniania ustalono stawkę maksymalną do 0,35 zł/m3 wody powierzchniowej i stawkę do 0,70 zł/m3 przy korzystaniu z wody podziemnej. Ma to skłonić użytkowników do zwiększenia oszczędzania wody i do dbałości o jej jakość. Na podstawie artykułu 111 ustawy prawo wodne zapowiadane jest ustanowienie nowych zaleceń Dobrej Praktyki Rolniczej. Działalność rolnicza nie powinna prowadzić do eutrofizacji rozumianej jako nadmierne wzbogacenie wód związkami azotu i fosforu. Powodują one w rzekach, jeziorach oraz w Bałtyku rozrost glonów i zbędnej roślinności. W konsekwencji następuje stopniowy zanik tlenu w wodzie, zaburzenia równowagi biologicznej i obumieranie organizmów wodnych czyszczących wodę.
W projekcie Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych zawarte są następujące założenia:
1. Między innymi wprowadzono definicję słowa „nawozy”. Ma być rozumiana jako każda substancja zawierająca związek azotu lub związki azotu rolniczo wykorzystywane w celu zwiększenia wzrostu roślinności, a także odchody zwierzęce, pozostałości z gospodarstw rybackich oraz osady ściekowe (wydaje się nie dość jasne sformułowanie),
2. Wprowadzono ograniczenia w rolniczym wykorzystaniu nawozów. Dotycząone zakazu stosowania nawozów na glebach zamarzniętych, przykrytych śniegiem, zalanych wodą, nasyconych wodą (powierzchniowo rozmarzająca gleba w ciągu dnia nie jest uznawana za zamarzniętą),
3. Wskazano nowe warunki stosowania nawozów na gruntach w pobliżu wód powierzchniowych - odległości wykazane w tabeli 1 z zastrzeżeniem, że wymienione w niej odległości mogą być zmniejszone o połowę jeżeli nawozy aplikuje się bezpośrednio do gleby lub gdy dawka nawozów będzie równo podzielona na oddzielne 3 zabiegi.
Tabela 1. Odległości dotyczące zakazu stosowania nawozów.
Na gruntach rolnych od brzegu: |
||||
Rodzaj nawozów |
jezior i zbiorników do 50 ha |
cieków naturalnych |
rowów o szer. pow. 5 m na górnej krawędzi brzegu |
kanałów wg. ust. Prawo wodne |
Nawozy z wyłączeniem gnojowicy |
5 m |
5 m |
5 m |
5 m |
Gnojowica |
10 m |
10 m |
10 m |
10 m |
Na gruntach rolnych od: |
||||
Rodzaj nawozów |
brzegu jezior i zbiorników powyżej 50 ha |
- |
ujęć wody bez ustanowionej strefy ochronnej |
obszarów pasa brzegu morskiego |
Wszystkie rodzaje |
20 m |
- |
20 m |
20 m |
4. Wprowadzono zakaz mycia maszyn do nawożenia i rozlewania popłuczyn w odległości do 20 m od wód powierzchniowych, w tym od rowów szerszych w górnej krawędzi niż 5 metrów,
5. Wprowadzono zakaz urządzania wodopojów w ciekach wodnych, w tym w rowach,
6. Zasady nawożenia na terenach o dużym nachyleniu w kierunku wód powierzchniowych czyli powyżej 10% (czyli 60) -jest to spadek powyżej 1 m na 10 m długości stoku:
a) zabrania się stosowania nawozów na terenach o dużym nachyleniu w kierunku wód powierzchniowych w odległościach podanych w tabeli 1.
b) w pozostałej części terenu o dużym nachyleniu należy:
- rozdzielać dawki nawozów mineralnych azotowych, tak aby jednorazowo nie przekraczały 100 kg N /ha,
- na gruntach ornych nawozy należy aplikować bezpośrednio do gleby lub przyorać lub wymieszać do 4 godzin po zabiegu (najpóźniej następnego dnia),a w okresie wegetacji stosować przy największym zapotrzebowaniu roślin w azot,
- pola uprawiamy poprzecznie do stoku odkładając skiby w górę stoku, o ile pozwala na to wielkość i usytuowanie pola lub przy zastosowaniu konserwujących systemów uprawy zapobiegających wymywaniu (np. uprawa uproszczona, uproszczona pasowa, zerowa), nie dotyczy pól poniżej 1 hektara,
c) zakazuje się przechowywania nawozów w odległości mniejszej niż 20 m od linii brzegu wód powierzchniowych.
d) zabrania się rolniczego wykorzystania ścieków na gruntach ornych, zlokalizowanych na obszarach o spadku większym niż 10% (60),
7. Nowe terminy stosowania nawozów według projektu „Programu działań…” :
a) dla nawozów stałych od 1 marca do 30 listopada,
b) dla nawozów płynnych od 1 marca do 31 października,
c) dla nawozów mineralnych od 1 marca do 31 października,
8. Wyznaczono również skrócone terminy nawożenia dla 6 województw, w tym w Małopolsce w której wydzielono 40 gmin, (funkcjonujące w warunkach górskich), wykaz gmin w załączniku 2 do omawianego programu działań:
Tabela 2. Terminy stosowania nawożenia na gruntach rolnych
Rodzaje gruntów |
Nawozy z wyłączeniem azotowych mineralnych |
Nawozy azotowe mineralne |
|
stałe |
płynne |
||
Grunty orne (cały kraj) |
1 marca do 30 listopada |
1 marca do 31 października 1 |
1 marca do 31 października 1,2 |
Grunty orne na terenach wydzielonych gmin zał.2 (małopolska) |
5 marca do 15 listopada |
5 marca do 20 października 1 |
|
Grunty orne na terenach wydzielonych gmin zał.3 (inne województwa) |
15 luty do 30 listopada |
15 luty do 15 listopada |
|
Uprawy trwałe |
1 marca do 30 listopada |
1 marca do 20 listopada |
1 marca do 30 września |
Uprawy wieloletnie |
|||
Trwałe użytki zielone |
|||
Gleby odłogowane |
nie stosuje się nawożenia przez cały rok 3 |
Legenda do tabeli 2:
1 - do 15 lutego przy spełnieniu łącznie wszystkich warunków(gleba nie zamarznięta, nie pokryta śniegiem, nie nasycona wodą,
2 - termin do 31 października nie dotyczy buraków i kukurydzy z umową na dostawę po 31 października. Nawozy mineralne o zawartości do 6% azotu z przyoraniem resztek pożniwnych można wykonać do 30 listopada, umowę należy przechowywać 3 lata do celów kontroli,
3 - dopuszcza się zastosowanie nawozów jesienią przed planowanym zakończeniem odłogowania.
Podczas obowiązywania „programu działań”, wdrożone zostaną obowiązkowe środki zaradcze, aby eliminować na bieżąco błędy w praktyce rolniczej, ma być też prowadzona działalność informacyjna i edukacyjna rolników poprzez doradztwo rolnicze. W programie wyznaczono terminy dostosowania infrastruktury gospodarstw do nowych przepisów, w zależności od skali produkcji zwierzęcej. Organy Inspekcji Ochrony Środowiska pełnić będą funkcję kontrolną. Program będzie na bieżąco monitorowany w Polsce i przez struktury UE z podawaniem wyników (efektów) i oceny wdrażania w.w. przepisów w rolnictwie. Według założeń Program szczególnie obliguje średnie i duże jednostki (około 466 000 gospodarstw w kraju), w których będzie obowiązek sporządzania „średniorocznego” planu nawozowego oraz prowadzenia dokumentacji.
Niniejszy artykuł został przygotowany w oparciu o projekt rozporządzenia i nie jest jeszcze dokumentem prawnym.
Jan Knapik, dn. 28.05.2018 r.