MAŁOPOLSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO
z siedzibą w Karniowicach

Rolnicy powinni być zainteresowani skracaniem łańcucha dostaw produktów wytworzonych w gospodarstwach rolnych, poprzez unikanie pośredników. Ponieważ im dłuższy łańcuch, tym niższe marże na każdym etapie oraz droższy produkt. W Polsce mamy kilkaset tysięcy  małych gospodarstw rolnych, które nie produkują na rynek, ale często posiadają nadwyżki produktów i mogą je przeznaczyć do sprzedaży. Aktualnie obowiązujące przepisy umożliwiają rolnikom skorzystanie z następujących rodzajów działalności: sprzedaży bezpośredniej (produkty zwierzęce nieprzetworzone), dostaw bezpośrednich (produkty roślinne nieprzetworzone), działalności marginalnej, lokalnej i ograniczonej (produkty zwierzęce przetworzone) oraz rolniczego handlu detalicznego (produkty roślinne i zwierzęce nieprzetworzone i przetworzone). Wybór jednej z tych form zależy od indywidualnej decyzji rolnika, który zamierza wprowadzać na rynek określony rodzaj żywności. Wymienione formy sprzedażowe nie tylko ułatwiają sprzedaż, ale też stwarzają szansę rolnikom ekologicznym zwiększenia swojej oferty na rynku. W związku z tym pozwolą na zwiększenie dochodów. Mogą również zachęcać rolników produkujących żywność metodami tradycyjnymi (gospodarstwa nieposiadające certyfikatu ekologicznego) do przystąpienia do systemu rolnictwa ekologicznego. Warunkiem  rozpoczęcia działalności w zakresie wytwarzania i sprzedaży produkowanej w gospodarstwie żywności jest spełnienie określonych wymogów sanitarnych i weterynaryjnych, bezpieczeństwa żywności i prawa podatkowego. Konieczne jest zawiadomienie o rozpoczęciu sprzedaży właściwego Powiatowego Inspektora Sanitarnego (PIS) lub Powiatowego Lekarza Weterynarii (PLW). Celem rejestracji jest umożliwienie organom urzędowej kontroli posiadanie wiedzy o lokalizacji gospodarstwa oraz umożliwienie przeprowadzenia kontroli. Za rozpoczęcie działalności w zakresie produkcji lub handlu żywnością bez złożenia wniosku o wpis do rejestru grożą kary pieniężne. W zależności od rodzaju działalności,  rolnik jako producent żywności jest odpowiedzialny za prowadzenie jej zgodnie z przepisami. Może sprzedawać swoje produkty rolne bezpośrednio  konsumentom lub do zakładów handlu detalicznego.

Sprzedaż produktów pochodzenia zwierzęcego

Regulują dwa rozporządzenia, tj. rozporządzenie Ministra Rolnictwa i rozwoju wsi (MRiRW) z 30 września 2015 r. w sprawie wymagań weterynaryjnych przy produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do sprzedaży bezpośredniej (nieprzetworzone) (Dz.U.,poz.1703) i rozporządzenie MRiRW z 21 marca 2016 r. w sprawie szczegółowych warunków uznania działalności marginalnej, lokalnej i ograniczonej (Dz. U .poz. 451).

Sprzedaż bezpośrednia nieprzetworzonych produktów zwierzęcych

Sprzedaż bezpośrednia dotyczy małych ilości  żywności nieprzetworzonej sprzedawanej indywidualnym osobom fizycznym, np. w własnych gospodarstwach rolnych (także agroturystom), na placach targowych, jarmarkach, przy drodze (za pozwoleniem zarządcy drogi) lub do zakładów gastronomicznych (restauracje, bary, stołówki i inne) oraz lokalnym sklepom detalicznym. Sprzedaż produktów można również prowadzić  z obiektów lub urządzeń ruchomych lub tymczasowych, w tym ze specjalistycznych środków transportu oraz urządzeń dystrybucyjnych (niektóre produkty), np. z mlekomatów. Od stycznia 2016 roku sprzedaż bezpośrednią nieprzetworzonych produktów pochodzenia zwierzęcego prowadzi się wg nowych zasad.  Ma to ułatwić rolnikom i  pszczelarzom sprzedaż produktów bezpośrednio z gospodarstw rolnych lub rybackich oraz pasiek. Wprowadzono, np. możliwość sprzedaży bezpośredniej jaj z gospodarstwa, pochodzących od drobiu  lub ptaków bezgrzebieniowych (np. kur, przepiórek, strusi). Rolnik może sprzedawać  wyłącznie produkty wyprodukowane  we własnym gospodarstwie, czyli nie więcej od tej ilości jaką sam wytworzył. Poza tym produkty nie mogą być odsprzedawane innemu podmiotowi gospodarczemu. Nie mogą również pochodzić z działów specjalnych produkcji rolnej, w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych. Dla produkcji zwierzęcej wprowadzono limity wielkości sprzedaży bezpośredniej oraz rozszerzono katalog produktów dopuszczonych do sprzedaży bezpośredniej  o siarę,  mrożone tusze drobiu, zajęczaków i zwierząt łownych, skórowane tusze grubej zwierzyny łownej, patroszone tusze drobnej zwierzyny łownej,  podroby drobiu, zajęczaków i zwierząt łownych, ślimaka lądowego. Sprzedaż produktów nie może wynosić więcej niż: drób - tusze lub podroby (50 szt. indyków/tydzień, 2500 rocznie lub 200 szt. tygodniowo innego drobiu, 10 tys. szt.  rocznie), zajęczaki – tusze lub podroby (100 szt. tygodniowo, 5000 szt. rocznie), zwierzęta łowne (gruba lub drobna zwierzyna) – tusze lub podroby (10 ton rocznie), produkty rybołówstwa (żywe lub podane obróbce, bez ograniczeń), żywe ślimaki lądowe, np. winniczek, ślimak wielki szary  (1000 kg rocznie), mleko surowe albo mleko surowe i siara, od zwierząt gospodarskich(1000 litrów tygodniowo, 52 tys. rocznie), surowa śmietana (200 litrów/tydzień, 10400 rocznie), jaja konsumpcyjne (2450 szt. tygodniowo, 127 400 szt. rocznie), produkty pszczele – miód, pyłek pszczeli, pierzga, mleczko pszczele  (limitu nie określono). Możliwe jest przekroczenie wielkości sprzedaży bezpośredniej kwot tygodniowych, za zgodą powiatowego lekarza weterynarii oraz zachowania rocznego limitu sprzedaży. Drób i zajęczaki możemy ubijać we własnym  gospodarstwie, ale musza być poddane badaniom weterynarza. Wymogi weterynaryjne przy produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do sprzedaży bezpośredniej są określone na poziomie podstawowym i dotyczą głównie pomieszczeń produkcyjnych i pomieszczeń sprzedaży, mycia i dezynfekcji urządzeń, sprzętu i środków transportu, higieny osób mających kontakt z produktami i sposobu przechowywania produktów, a także sposobu usuwania odpadów powstających przy obróbce zwierząt, np. patroszenie zajęczaków, obróbka ryb i inne.   Sprzedaż mięsa pozyskanego w gospodarstwie z takich gatunków jak bydło, owce, kozy i trzoda chlewna, jest w sprzedaży bezpośredniej nadal zakazana. W tej formie sprzedaży jest możliwość zbytu mleka i siary od krów z podwyższoną ilością jednostek mikrobiologicznych, która wynosi nie więcej niż 300 tys./ml oraz 500 tys. od innych gatunków. Mleko przeznaczone do sprzedaży bezpośredniej należy poddać badaniu (w laboratorium akredytowanym) na oznaczenie liczby bakterii, co najmniej raz w miesiącu. Przechowuje się go w czystych, zamkniętych pojemnikach umożliwiających sprzedaż lub w czystych, zamkniętych opakowaniach jednostkowych.

Działalność sprzedaży bezpośredniej produktów pochodzenia zwierzęcego właściciel gospodarstwa rejestruje w Powiatowym Inspektoriacie Weterynarii (PIW), właściwym ze względu na miejsce położenia gospodarstwa, co najmniej na 30 dni przed rozpoczęciem sprzedaży.  Po otrzymaniu wniosku powiatowy lekarz weterynarii wydaje decyzję o wpisie do rejestru, nadając gospodarstwu weterynaryjny numer identyfikacyjny. Zawsze w miejscu sprzedaży, np. na targowisku, rolnik musi dysponować kopią wydanej decyzji, w której nadano weterynaryjny numer identyfikacyjny, aby w razie kontroli Inspekcji Weterynaryjnej przedstawić dowód, że uzyskał zgodę na prowadzenie takiej działalności. Przy sprzedaży produktów pochodzenia zwierzęcego rolnik ma obowiązek prowadzenia dokumentacji. Dotyczy ona ilości produktów sprzedanych z dokładnością co do dnia, tygodnia, miesiąca oraz przeprowadzonych badaniach, np. wody czy mleka. Dostaw do placówek zwierającą nazwę i adres danego zakładu, rodzaj dostarczonych produktów i datę dostawy. Dokumentację należy przechowywać przez rok następujący po roku, w którym została sporządzona.

Obszarem sprzedaży bezpośredniej jest teren województwa, w którym prowadzona jest produkcja oraz teren województw przyległych. W przypadku sprzedaży podczas imprez okolicznościowych, zwłaszcza wystaw, targów, festynów oraz kiermaszy organizowanych w celu promocji tych produktów, zniesiono ograniczenia obszarowe i sprzedaż może być prowadzona na terytorium całego kraju.

Sprzedaż przetworzonych produktów zwierzęcych MLO

Sprzedaż przetworzonych w gospodarstwie produktów zwierzęcych może odbywać się w ramach tzw. działalności marginalnej, lokalnej i ograniczonej (MLO). Rozporządzenie dotyczące tej formy działalności określa zakres i obszar produkcji, wielkość dostaw produktów pochodzenia zwierzęcego do zakładów handlu detalicznego oraz wymagania weterynaryjne, jakie powinny być spełnione przy prowadzeniu działalności marginalnej, lokalnej i ograniczonej. W odróżnieniu od sprzedaży bezpośredniej, nie ma tu ograniczenia działalności do produktów tylko z własnego gospodarstwa. Działalność można uznać za marginalną, lokalną i ograniczoną, jeżeli zakład prowadzi sprzedaż określonych produktów pochodzenia zwierzęcego konsumentowi końcowemu oraz dostawy tych produktów do innych zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta końcowego, np. sklepów detalicznych, restauracji czy stołówek. Sprzedaż produktów może być prowadzona również wysyłkowo, w tym przez Internet. Prowadzenie dostaw  przy tego rodzaju działalności ma charakter obligatoryjny. W ramach działalności MLO można prowadzić rozbiór świeżego mięsa wołowego, wieprzowego, baraniego, koziego, końskiego, drobiowego lub zajęczaków, zwierząt łownych oraz mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych. Produkcję mięsa mielonego, surowych wyrobów mięsnych, produkcję produktów mięsnych (np. wędlin), lub produkcję wstępnie przetworzonych lub przetworzonych produktów rybołówstwa. Produkcję produktów mlecznych (np. sery, jogurty) i produktów na bazie siary, produkcję produktów jajecznych z ugotowanych jaj, produkcję gotowych posiłków (potraw) z produktów pochodzenia zwierzęcego (do tej pory było, z mięsa) lub z udziałem tych produktów, pod warunkiem, ze co najmniej jeden produkt pochodzenia zwierzęcego należący do głównych składników posiłku został wyprodukowany w tym zakładzie.

W ramach tego rodzaju działalności, świeże mięso przeznaczone do obróbki lub przetwarzania nie może pochodzić z uboju dokonanego w gospodarstwie, czy też odstrzału zwierząt łownych, w celu produkcji mięsa na użytek własny.

Sprzedaż produktów konsumentowi końcowemu w miejscu produkcji nie jest ograniczona ilościowo (bez limitu). Natomiast wielkość dostaw produktów do zakładów detalicznych zaopatrujących konsumenta końcowego jest ograniczona ilościowo i obowiązują limity dostaw.

Maksymalne limity sprzedaży do zakładów detalicznych, tzw. „dostaw” w ramach MLO wynoszą: 1 t/tydzień – mięso „czerwone” wraz z surowymi wyrobami mięsnymi i mięsem mielonym, 0,5 t/tydzień – mięso drobiowe i zajęczaków wraz z surowymi wyrobami mięsnymi i mięsem mielonym, 1,5 t/tydzień – produkty mięsne, 0,5 t/tydzień – produkty mleczne lub na bazie siary łącznie,
0,15 t/tydzień – w przypadku produktów jajecznych,  0,5 t/tydzień – produkty rybołówstwa (lub 26 ton rocznie – zgoda i decyzja administracyjna PLW), 1,5 t/tydzień - gotowe posiłki (potrawy),
0,5 t/tydzień – mięso zwierząt łownych/zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych wraz z surowymi wyrobami mięsnymi lub mięsem mielonym (lub 26 t rocznie – zgoda i decyzja administracyjna PLW).

Do limitu dostaw nie wlicza się sprzedaży z obiektów ruchomych lub urządzeń ruchomych, tymczasowych, w tym ze środków transportu, czy też urządzeń dystrybucyjnych będących w posiadaniu właściciela zakładu. Natomiast wlicza się sprzedaż poprzez własne sklepy firmowe.

Miejsca sprzedaży  oraz zakłady do których następuje dostawa, muszą znajdować się na obszarze województwa, w którym prowadzona jest produkcja lub na terenie sąsiadujących z nim powiatów oraz na obszarze miast stanowiących siedzibę wojewody lub sejmiku województwa położonych na obszarach sąsiadujących województw z województwem, w którym jest prowadzona produkcja. Z ograniczeń terytorialnych wyłączono sprzedaż podczas wystaw, festynów, targów oraz kiemaszy organizowanych w celach promocyjnych tych produktów. Sprzedaż może być prowadzona na obszarze całego kraju. Zamiar takiej sprzedaży poza dozwolonym miejscem należy zgłosić powiatowemu lekarzowi weterynarii z siedmiodniowym wyprzedzeniem.

Nadzór nad bezpieczeństwem produktów pochodzenia zwierzęcego sprawuje Inspekcja Weterynaryjna. Podmiot produkujący i wprowadzającyżywność pochodzenia zwierzęcego do obrotu w formie działalności MLO podlega obowiązkowej rejestracji u właściwego powiatowego lekarza weterynarii, na 30 dni przed planowanym rozpoczęciem sprzedaży. Działalność można rozpocząć dopiero po uzyskaniu decyzji administracyjnej nadania zakładowi weterynaryjnego numeru identyfikacyjnego. Ale żeby zarejestrować działalność MOL należy opracować projekt technologiczny zakładu, w którym ma być prowadzona działalność, a następnie przesłać go wraz z wnioskiem do zatwierdzenia przez powiatowego lekarza weterynarii. Oprócz tego należy pisemnie powiadomić PLW o zakresie i wielkości produkcji oraz rodzaju produktów zwierzęcych , które będą produkowane w zakładzie.

W ramach działalności MLO można  sprzedawać ww. przetworzone produkty, jak i wykorzystywać produkty pochodzenia zwierzęcego dopuszczone do sprzedaży w ramach sprzedaży bezpośredniej nieprzetworzone, prowadzonej przez ten podmiot, czyli nieprzetworzone produkty zwierzęce.

Zakład zobowiązany jest do prowadzenia dokumentacji umożliwiającej określenie ilości zbywanej żywności. Ewidencji sprzedaży musi zawierać, co najmniej numer kolejnego wpisu, datę zbycia żywności, kwotę przychodu, przychód narastająco od początku roku oraz ilość i rodzaj przetworzonych produktów. Uwaga: Dzienne przychody ewidencjonowane są w dniu sprzedaży. Ewidencję sprzedaży musi być dostępna w miejscu sprzedaży przetworzonych produktów.

W przypadku MLO obowiązują ogólne zasady opodatkowania dochodowego od osób fizycznych (rozliczenie wg skali podatkowej 18 lub 32%). Alternatywą jest ryczałtowa forma opodatkowania od przychodów ewidencjonowanych (przy przychodach do 250 tys.euro).Działalność ta podlega także zasadom podatku VAT. Podatnik może jednak być zwolniony od podatku VAT, jeśli przewidziana przez niego wartość sprzedaży  nie przekroczy kwoty  200 tys. zł rocznie. W tym celu wymagane jest  złożenie odpowiedniej deklaracji, z dniem podjęcia działalności. W przeciwnym wypadku płatnik staje się podatnikiem VAT – czynnym.

Od 1 stycznia 2017 r. weszła w życie nowa forma działalności (Dz. U., poz. 1961), która umożliwia rolnikom prowadzenie tzw. Rolniczego Handlu Detalicznego (RHD). Rolniczy Handel Detaliczny polega na zbywaniu żywności, pochodzącej w całości lub części z własnej uprawy, hodowli lub chowu, wyłącznie konsumentowi końcowemu. W ramach RHD możliwe jest zbywanie surowców (produktów produkcji pierwotnej) oraz żywności przetworzonej (produkty mięsne, produkty mleczne, produkty „złożone”, przetwory z owoców i warzyw, pieczywo). W sprzedaży bezpośredniej  możliwa była jedynie sprzedaż surowców, czyli rolnicy nie mogli sprzedawać żywności przetworzonej. Zatem konsument nie mógł legalnie kupić w gospodarstwie, kiełbasy, sera, masła czy innych przetworów. Natomiast w tego typu działalności rolnik będzie mógł sprzedawać przetwory,  ale pod warunkiem, że  do produkcji danego produktu użyto, co najmniej 50% surowca (z wyłączeniem wody), pochodzącego z jego własnego gospodarstwa (uprawy, hodowli, chowu). Zbywanie żywności odbywa się w ramach określonych limitów. Wartości określające te limity znajdują się w rozporządzeniu MRiRW z 16 grudnia 2016 r. w sprawie maksymalnej ilości żywności zbywanej w ramach Rolniczego Handlu detalicznego oraz zakresu i sposobu jej dokumentowania (Dz. U., poz. 2159). Maksymalne ilości określono oddzielnie dla: żywności pochodzenia niezwierzęcego innej niż surowce oraz żywności złożonej, tj. zawierającej jednocześnie środki spożywcze pochodzenia niezwierzęcego i produkty pochodzenia zwierzęcego (16 rodzajów), surowców pochodzenia zwierzęcego (7 rodzajów),  produktów pochodzenia zwierzęcego innych niż surowce (8 rodzajów) i surowców pochodzenia niezwierzęcego (124 rodzaje).

W ramach RHD mięso zwierząt kopytnych (np. świnie, bydło, owce, kozy) przetwarzane i wprowadzane na rynek musi pochodzić z uboju przeprowadzonego w rzeźni zatwierdzonej przez lekarza weterynarii, a przemiał zbóż i wytwarzanie mąki, kasz, płatków czy otrąb odbywa się w wyspecjalizowanych zakładach. Obowiązuje zakaz wykorzystywania  do produkcji mięsa zwierząt kopytnych, pozyskanego z uboju dokonanego poza zatwierdzoną rzeźnią, np. z uboju na tzw. użytek własny.

Nadzór nad bezpieczeństwem produktów pochodzenia zwierzęcego i żywności zawierającej jednocześnie środki spożywcze pochodzenia niezwierzęcego i pochodzenia zwierzęcego (tzw. żywność złożona), powierzony został Inspekcji Weterynaryjnej, a nad żywnością pochodzenia niezwierzęcego pozostałw kompetencjach Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Natomiast sprawowanie nadzoru nad jakością handlową żywności znajdującej się w rolniczym handlu detalicznym zlecono Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (GIJHARS.) Podmioty prowadzące RHD mają jedynie obowiązek rejestracji działalności (bez zatwierdzania) w odpowiednim organie (PIW, PIS). Dla produktów pochodzenia zwierzęcego lub żywności złożonej pisemny wniosek o wpis do rejestru zakładów składa się co najmniej 30 dni przed rozpoczęciem działalności do właściwego terytorialnie Powiatowego Lekarza Weterynarii lub do Powiatowego Inspektora Sanitarnego  w terminie 14 dni przed dniem rozpoczęcia planowanej działalności w przypadku produkcji i sprzedaży produktów pochodzenia niezwierzęcego. Przy czym podmioty prowadzące działalność w zakresie RHD produktami pochodzenia zwierzęcego lub żywnością złożoną są zwolnione z obowiązku sporządzana projektu technologicznego i kontroli na miejscu przed rejestracją zakładu. Zakład może rozpocząć działalność dopiero po uzyskaniu decyzji administracyjnej o wpisie do rejestru PLW i nadaniu zakładowi weterynaryjnego numeru identyfikacyjnego (WNI).

Wymagania higieniczno-sanitarne przy produkcji i sprzedaży żywności w RHD nie są rygorystyczne. Rolnicy są zobowiązani do spełnienia przede wszystkim ogólnych wymogów higieny rozporządzenia  (WE) nr 852/2004, w sprawie higieny środków spożywczych, określonych w załączniku II w rozdziale II. Przepisy ww. rozporządzenia przewidują, że w przypadku gdy produkcja prowadzona jest przy wykorzystaniu pomieszczeń używanych głównie jako prywatne domy mieszkalne (np. przy wykorzystaniu sprzętu i urządzeń gospodarstwa domowego w kuchni domowej), zamiast wymogów określonych w załączniku II w rozdziale III, obowiązują wymogi określone w załączniku II w rozdziale III (uproszczone wymagania higieniczne). Przy prowadzeniu produkcji żywności w warunkach kuchni domowej, rolnicy powinni stosować się do wymagań dobrej praktyki produkcyjnej (GMP) i dobrej praktyki higienicznej (GHP) i kierować się ich podstawowymi zasadami. Przepisy rozporządzenia 852/04  powinny być stosowane w sposób elastyczny, biorąc pod uwagę zakres prowadzonej działalności, wielkość zakładu i jego specyfikę.

Podmiot zarejestrowany w RHD może prowadzić sprzedaż produktów w miejscach, w których produkty zostały wytworzone, np. w gospodarstwie lub w innych przeznaczonych do prowadzenia handlu, np. targowisko, plac handlowy. Żywność  w ramach RHD może być sprzedawana z udziałem pośrednika podczas wystaw, festynów, targów lub kiermaszów, organizowanych w celach promocji żywności.

Miejsce handlu powinno być oznakowane informacją „rolniczy handel detaliczny” w sposób czytelny i widoczny dla konsumenta. Poza tym umieszcza się dane obejmujące imię i nazwisko albo nazwę i siedzibę podmiotu prowadzącego RHD, adres miejsca prowadzenia produkcji tej żywności, weterynaryjny numer identyfikacyjny podmiotu, o ile taki numer został nadany. W tej formie działalności nie obowiązują ograniczenia obszarowe sprzedaży, czyli żywność można sprzedawać na obszarze całego kraju.

Podmiot prowadzący RHD, podobnie jak przy sprzedaży bezpośredniej i działalności marginalnej, lokalnej i ograniczonej, ma obowiązek prowadzenia i przechowywania dokumentacji umożliwiającej określenie ilości zbywanej żywności, rocznie. Wpisów w  dokumentacji należy dokonywać niezwłocznie po każdorazowym zbyciu żywności. Dokumentację musimy przechowywać przez dwa lata, licząc od końca roku kalendarzowego, za który została sporządzona.

Przychody uzyskane w RHD do kwoty 20  tys. zł rocznie są zwolnione z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych, a powyżej tego pułapu, ale nie więcej niż równowartość 250 tys. euro, stawka podatku wynosi tylko 2% przychodów.

Uwaga: Analogicznie jak przy sprzedaży bezpośredniej, z tej działalności zostały wyłączone działy specjalne.

Józef Rusnak, dn. 16.07.2018