Zgadzam się na przechowywanie na urządzeniu, z którego korzystam tzw. plików cookies oraz na przetwarzanie moich danych osobowych pozostawianych w czasie korzystania przeze mnie ze stron internetowych lub serwisów oraz innych parametrów zapisywanych w plikach cookies w celach marketingowych, w tym na profilowanie i w celach analitycznych przez Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Karniowicach oraz zaufanych partnerów.

Administratorzy danych:

Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
z siedzibą w Karniowicach
ul. Osiedlowa 9, 32-082 Karniowice

Zaufani partnerzy:

Cele przetwarzania danych:

  1. marketing, w tym profilowanie i cele analityczne
  2. świadczenie usług drogą elektroniczną
  3. dopasowanie treści stron internetowych do preferencji i zainteresowań
  4. wykrywanie botów i nadużyć w usługach
  5. pomiary statystyczne i udoskonalenie usług (cele analityczne)

Podstawy prawne przetwarzania danych:

  1. marketing, w tym profilowanie oraz cele analityczne – zgoda
  2. świadczenie usług drogą elektroniczną - niezbędność danych do świadczenia usługi
  3. pozostałe cele - uzasadniony interes administratora danych

Odbiorcy danych:
Administrator Danych Osobowych MODR, zaufani partnerzy

Prawa osoby, której dane dotyczą:
Prawo żądania sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania danych; prawo wycofania zgody na przetwarzanie danych osobowych. Inne prawa osoby, której dane dotyczą

Zmiana polityki prywatności

Uwaga:

Od 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r (RODO). Potrzebujemy Twojej zgody na przetwarzanie Twoich danych osobowych przechowywanych w plikach cookies. Poniżej znajdziesz pełny zakres informacji na ten temat.

Close GDPR info
Menu główne

Sady ekologiczne

Niezależnie od metody produkcji (konwencjonalna, integrowana, ekologiczna) założenie sadu jest kosztowną inwestycją. Błędów popełnionych przy zakładaniu sadu nie daje  się naprawić i będą miały wpływ na efekty produkcyjne przez cały okres jego użytkowania. Dlatego tak wiele starań należy poczynić, aby wybrać odpowiednie stanowisko, gatunek i odmiany. Zasadnicze znaczenie przy podejmowaniu decyzji o założeniu sadu ma wybór stanowiska. Dla jabłoni i wiśni klimat Polski jest odpowiedni do ich uprawy i mogą rosnąć na terenie całego kraju. Znoszą sadki temperatur nawet do minus 30o C i dobrze owocują również na glebach lekkich. Natomiast grusze, czereśnie i śliwy wymagają cieplejszego klimatu i żyźniejszych gleb. Z kolei brzoskwinie i morele mają podobne wymagania, najniższe spośród drzew owocowych, ale są mało wytrzymałe na mróz, szczególnie dotyczy to moreli, i z tego powodu mogą być uprawiane tylko w cieplejszych rejonach kraju, z wyłączeniem terenów górskich i północno-wschodniej części Polski. W związku z tym należy sadzić gatunki odpowiednie do danego stanowiska.

Przy wyborze miejsca pod sad należy unikać tzw. zastoisk mrozowych, czyli terenów obniżonych i zamkniętych, gdzie spływa i gromadzi się zimne powietrze, co prowadzi do uszkodzeń mrozowych i przemarznięć pąków kwiatowych. Drzewa uszkodzone przez mróz będą bardziej podatne na porażenie przez choroby grzybowe i bakteryjne. Z tego względu tereny powinny być otwarte na przepływ powietrza.

W rolnictwie ekologicznym ważną rolę odgrywa gleba, która z powodu zmiany w nawożeniu (zakaz stosowania sztucznych nawozów mineralnych), jest głównym źródłem substancji odżywczych dla roślin. Dlatego, aby zapewnić odpowiednią produktywność uprawianych  roślin, gleba powinna zawierać większą ilość materii organicznej w porównaniu z glebami pod uprawami konwencjonalnymi. Oznacza to, że trzeba zadbać o utrzymanie i poprawę jej żyzności, co jest niemożliwe bez nawożenia organicznego.  W związku z tym przed sadzeniem drzewek należy glebę wzbogacić w substancję organiczną. Najlepiej zastosować obornik w dawce do 40 t/ha, a w przypadku braku obornika wysiać rośliny na zielony nawóz (np. gorczyca, wyka, bobik), które w okresie kwitnienia rozdrabnia się i przyoruje. Trzeba jednak pamiętać, że obornik nie może pochodzić z gospodarstwa prowadzącego przemysłowy chów zwierząt. Może być to nawóz z tradycyjnego gospodarstwa, niekoniecznie ekologicznego. Z nawozem naturalnym  nie można w ciągu roku wnieść więcej niż 170 kg azotu na hektar. Powinno się także wysiać nawozy fosforowe w postaci mączki fosforytowej oraz nawozy potasowe (np. siarczan potasu) w ilościach uzależnionych od wyników analiz glebowych. Trzeba bowiem wiedzieć, że drzewa owocowe w porównaniu z roślinami rolniczymi mają stosunkowo niewielkie potrzeby pokarmowe i dobrą zdolność do przyswajania składników pokarmowych z gleby. Z plonem 30 ton jabłek z ha sadu wynosi  się zaledwie 21 kg azotu, 45 kg potasu i 4,2 kg fosforu. Jeśli zatem przed sadzeniem drzewek glebie dostarczymy wystarczającą ilość składników nawozowych, to drzewa mogą z nich korzystać przez długi okres czasu. Uzupełnieniem  składników pokarmowych w sadzie może być również skoszona w międzyrzędziach biomasa trawy z udziałem koniczyny, umieszczona w rzędach drzew, która chroni glebę przed utratą wilgoci i dostarcza jej próchnicy. Przed nawożeniem należy pamiętać o uregulowaniu odczynu gleby (pH), który dla drzew owocowych waha się w przedziale pH 5,5-6,7.  W produkcji ekologicznej wybór nawozów mineralnych jest określony prawnie. Mogą być stosowane tylko nawozy pochodzenia naturalnego (rozdrabniane, mielone, granulowane).

W przypadku drzew owocowych ważną rolę odgrywa wybór podkładek. Do małych sadów przydomowych i gospodarstw agroturystycznych wybieramy drzewka na podkładkach silnie rosnących, np. jabłonie, nawet na siewkach antonówki zwykłej, grusze na siewkach gruszy kaukaskiej, śliwy na siewkach ałyczy, czereśnie i wiśnie na siewkach czereśni ptasiej. Dlatego przy ustalaniu rozstawy drzew w takim sadzie, należy uwzględnić większe odległości pomiędzy drzewami w rzędach i szersze międzyrzędzia, ponieważ drzewa będą miały większe rozmiary niż na podkładkach słaborosnących. Jeśli natomiast  ma być to sad towarowy dostarczający owoców  na rynek, wówczas odpowiednie są drzewka na podkładkach wegetatywnych półkarłowych i karłowych, np. dla jabłoni będą to podkładki M. 26 i M.9. Na takich podkładkach jabłonie mogą rosnąć w mniejszych rozstawach: 4 x 3 m (833 drzew/ha), 4 x 2 m (1250 drzew/ha) czy nawet 3 x 1 m (3333 drzew/ha). Jednak  trzeba mieć na uwadze, że przy zbyt  gęstych nasadzeniach mogą nasilać się choroby z powodu słabego przewietrzania koron. Dlatego najbardziej przydatną rozstawą wydaje się odległość 4 x 2-2,5 m. Wówczas lepsze są podkładki półkarłowe, ponieważ drzewa mają silniej rozwinięty system korzeniowy przez co lepiej pobierają  składniki pokarmowe z gleby. Poza tym na podkładkach karłowych drzewa słabo rosną  i z wiekiem mogą zamierać. Dlatego wymagają dobrej gleby i wyjątkowo starannej pielęgnacji. Do sadzenia na gleby żyzne najlepsze są drzewka dwuletnie z uformowaną koroną lub dobrze wyrośnięte i rozgałęzione jednoroczne okulanty, z kilkoma pędami w koronie. Jeśli zaś w gospodarstwie są słabe gleby i nie mamy możliwości nawadniania sadu, to lepsze są jednoroczne okulanty, które niekoniecznie muszą być rozgałęzione. Drzewka takie łatwiej się przyjmują  w gorszych warunkach glebowych niż te z ukształtowaną już w szkółce koroną. Do sadzenia drzewek lepsza jest jesień, dobra jest też wczesna wiosna.

Przy zakładaniu sadów ekologicznych należy wybierać odmiany, które odznaczają się większą odpornością na najważniejsze choroby oraz dobrą mrozoodpornością, ponieważ wybór środków do ochrony jest ograniczony. Można sadzić zarówno stare jak i nowe towarowe odmiany o wyższej odporności na choroby. Obecnie jest ich bardzo wiele, ale ze względu na ograniczone ramy artykułu nie sposób je wszystkie wymienić.  W przypadku jabłoni będą to mn. Santana, Topaz, Śampion, Rubinola, Rewena, Pinova, Ariwa, Piros, Katja, Elise, Ligolina,  Enterprise.  Natomiast z grusz polecić można Concorde, Dicolor, Hortensję, Amforę, Erikę, Utę. U śliw odmiany powinny być odporne lub tolerancyjne na szarkę, np. Jojo, Promis, Tolar, Nektavit, Top, President, Katinka. W gospodarstwach agroturystycznych asortyment odmian powinien być szerszy niż w sadach towarowych, dzięki czemu ogólna odporność sadu na choroby będzie większa.

W uprawie ekologicznej największe trudności sprawiają chwasty, choroby i szkodniki, które potrafią wyrządzać duże straty w plonach i obniżać ich jakość.  W zwalczaniu chwastów nie wolno stosować herbicydów. Niszczy się je  mechanicznie z pozostawieniem nieuprawionego wąskiego  pasa gleby w linii drzew. Można je wykaszać lub wysiać tam  koniczynę, która dodatkowo będzie wzbogacać glebę w azot, którego stosowanie w formie syntetycznej w produkcji ekologicznej jest zabronione. Koniczynę wysiewamy dopiero gdy drzewka się przyjmą i dobrze wyrosną, aby nie konkurowały z roślinami o wodę i składniki pokarmowe. W pierwszych 2-3 latach po posadzeniu gleba pozostaje w czarnym ugorze. Później międzyrzędzia zadarnia się trawami z domieszką koniczyny białej. Trawę należy kosić kilka razy w roku. Dobrym sposobem ograniczania wyrastania chwastów w rzędach drzew jest ściółkowanie gleby różnymi materiałami organicznymi (np. kora i trociny) lub okrywanie jej agrotkaniną albo czarną folią.  Wokół drzewek oraz wzdłuż całych rzędów można też rozkładać obornik, który dodatkowo pełnił będzie rolę ściółki.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami  do ochrony drzew przed chorobami i szkodnikami wykorzystuje się środki podane w rozporządzeniu unijnym dotyczącym rolnictwa ekologicznego nr 889/2008 w załączniku II „Pestycydy - środki ochrony roślin”. Nie ma tam jednak podanych nazw, a jedynie grupy preparatów i ich substancje aktywne. Wykaz konkretnych środków ochrony roślin zakwalifikowanych do stosowania w rolnictwie ekologicznym zamieszczony jest na liście  Instytutu Ochrony Roślin (IOR-PIB) w Poznaniu, strona internetowa www.ior.poznan.pl, natomiast wykaz nawozów i środków poprawiających właściwości gleby (załącznik I ww. rozporządzenia) na liście Instytutu Uprawy i Nawożenia (JUNG-PIB) w Puławach (www.jung.pulawy.pl).  Obecnie na listach znajduje się 37 środków do ochrony roślin i aż 254 nawozów i środków poprawiających właściwości gleby. Informacje te można również znaleźć na stronach internetowych Jednostek Certyfikujących w zakładce Rolnictwo ekologiczne. Przepisy dopuszczają stosowanie niektórych środków zawierających miedź (np. Miedzian Extra 350 SC) i siarkę (np. Siarkol Extra 80 WP) oraz oleje mineralne i ekstrakty roślinne, np. z pokrzywy, skrzypu czy czosnku.

W ochronie sadów  przed szkodnikami ważną rolę odgrywają ich naturalni wrogowie (np. biedronki, złotooki, skorki i inni łowcy owadów), którym trzeba stwarzać dogodne warunki do rozwoju. Dlatego wokół sadu powinno się zachować istniejące zakrzaczenia i zadrzewienia (np. miedze, żywopłoty, stare drzewa, śródpolne zadrzewienia i zakrzaczenia),  a tam gdzie je wycięto należy założyć nowe ostoje dla organizmów pożytecznych.  W sadzie powinny jak najdłużej kwitnąć rośliny zielne, które dorosłym osobnikom owadów dostarczają pokarmu w postaci nektaru i pyłku. Populację pożytecznych owadów można wzmocnić poprzez introdukcję ze sztucznych hodowli lub z innych sadów drapieżnych roztoczy, np. dobroczynka gruszowego, który jest naturalnym wrogiem przędziorków. Drapieżne roztocza należą do najefektywniejszych i najbardziej licznych naturalnych wrogów roślinożernych roztoczy (przędziorki, szpeciele, pordzewiacze, wciornastki). Te wszystkie pożyteczne owady trudno dostrzec, ale redukują one znaczną część szkodników. W sadzie lub na jego obrzeżach dobrze jest układać sterty kamieni, które zapewnią kryjówki łasicom, które  polują na gryzonie. Obliczono, że jedna łasica w ciągu roku uśmierca od 2-3 tys. nornic. Zabija ich więcej niż sama może zjeść. Warto też ustawiać żerdzie z poprzeczką i budki lęgowe dla ptaków. Dla przykładu, jedna para sikor, która odchowuje w ciągu roku od kilku do 10 piskląt, zjada w sezonie ok. 75 kg owadów. Mile widzianymi mieszkańcami sadów są też jeże i ryjówki.

Podsumowując, zakładanie ekologicznych sadów produkujących zdrowe owoce (bez chemii), wymaga przestrzegania ogólnych zasad produkcji  sadowniczej i uwzględnienia specyfiki rolnictwa ekologicznego, które musi być prowadzone według zasad określonych w rozporządzeniach.

Sadownicy, którzy chcą prowadzić sady metodą ekologiczną mogą uzyskać do każdego hektara sadu  dopłaty w wysokości 1882 zł rocznie przez pierwsze 3 lata. Jest to tzw. okres przestawiania produkcji z konwencjonalnej na ekologiczną, który w przypadku sadów i plantacji jagodowych trwa rok dłużej niż przy innych rodzajach upraw, czyli 3 lata.  Po okresie przestawiania dopłaty przysługują w wysokości 1501 zł/ha/rok.  Żeby jednak skorzystać z takiego wsparcia, trzeba spełnić określone wymagania i mieć opracowany 5-cio letni plan działalności ekologicznej przez uprawnionego doradcę rolnośrodowiskowego. Warto nadmienić, że spośród wszystkich upraw objętych płatnością ekologiczną dla upraw sadowniczych dopłaty są najwyższe. Ma to na celu zwiększenie podaży owoców z produkcji ekologicznej, które na rynku spotyka się sporadycznie, ponieważ zdecydowana większość gospodarstw wchodzi w ekologię dla dopłat, a nie żeby produkować i zarabiać na sprzedaży produktów. Owoce ekologiczne można również  produkować niezależnie od płatności ekologicznych, ale wsparcie finansowe w ramach działania Rolnictwo ekologiczne może wspomóc prowadzenie gospodarstwa metodami ekologicznymi i większość rolników ekologicznych korzysta z tej pomocy.

Wszyscy producenci żywności ekologicznej podlegają  kontroli przez upoważnione Jednostki Certyfikujące sprawujące nadzór nad tą formą produkcji. Pełna roczna kontrola odbywa się w każdym gospodarstwie, a oprócz tego mają miejsce doraźne, niezapowiedziane kontrole. Podczas kontroli inspektorzy sprawdzą uprawy, dokumentację, obiekty wchodzące w skład gospodarstwa oraz czy przestrzegane są kryteria produkcji ekologicznej. Trzeba wiedzieć, ze w rolnictwie ekologicznym  nie prowadzi się kontroli jakości produktu, tylko kontroluje się proces jego wytwarzania.

Ekologiczne produkty (np. owoce) wyprodukowane bez „ chemii” są znakowane na etykiecie lub opakowaniu europejskim logiem rolnictwa ekologicznego, które jest potwierdzeniem, że produkcja podlegała kontroli, a produkt spełnia całkowicie wymagane normy z zakresu rolnictwa ekologicznego. Wraz z logo (w tym samym polu widzenia), na etykietach zamieszczony jest kod jednostki certyfikującej oraz miejsce wytworzenia produktu. Logo przedstawia 12 gwiazdek ułożonych w kształt liścia, na zielonym tle, tzw. „Euro-liść”, który jest symbolem żywności ekologicznej w całej Unii Europejskiej.

Józef Rusnak, dn. 20.03.2017 r.