Zgadzam się na przechowywanie na urządzeniu, z którego korzystam tzw. plików cookies oraz na przetwarzanie moich danych osobowych pozostawianych w czasie korzystania przeze mnie ze stron internetowych lub serwisów oraz innych parametrów zapisywanych w plikach cookies w celach marketingowych, w tym na profilowanie i w celach analitycznych przez Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Karniowicach oraz zaufanych partnerów.

Administratorzy danych:

Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
z siedzibą w Karniowicach
ul. Osiedlowa 9, 32-082 Karniowice

Zaufani partnerzy:

Cele przetwarzania danych:

  1. marketing, w tym profilowanie i cele analityczne
  2. świadczenie usług drogą elektroniczną
  3. dopasowanie treści stron internetowych do preferencji i zainteresowań
  4. wykrywanie botów i nadużyć w usługach
  5. pomiary statystyczne i udoskonalenie usług (cele analityczne)

Podstawy prawne przetwarzania danych:

  1. marketing, w tym profilowanie oraz cele analityczne – zgoda
  2. świadczenie usług drogą elektroniczną - niezbędność danych do świadczenia usługi
  3. pozostałe cele - uzasadniony interes administratora danych

Odbiorcy danych:
Administrator Danych Osobowych MODR, zaufani partnerzy

Prawa osoby, której dane dotyczą:
Prawo żądania sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania danych; prawo wycofania zgody na przetwarzanie danych osobowych. Inne prawa osoby, której dane dotyczą

Zmiana polityki prywatności

Uwaga:

Od 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r (RODO). Potrzebujemy Twojej zgody na przetwarzanie Twoich danych osobowych przechowywanych w plikach cookies. Poniżej znajdziesz pełny zakres informacji na ten temat.

Close GDPR info
Menu główne

Zalecenia do uprawy zbóż jarych metodami ekologicznymi (pszenica jara)

W polskiej ekologii  dominują uprawy zbóż jarych, ze względu na wszechstronne ich wykorzystanie oraz łatwość w uprawie. Zaletą zbóż  jarych, jest to że wykazują się większą stabilizacją plonowania ziarna, możliwością wysiewu zarówno w czystym siewie jak również w mieszankach oraz mniejszym ryzykiem wymarznięcia, zachwaszczenia i wystąpienia chorób grzybowych. Należy jednak mieć na uwadze ryzyko zmniejszenia plonowania zbóż jarych w latach o suchej wiośnie, szczególnie na glebach lżejszych. Ma to dziś duże znaczenie w obliczu coraz bardziej widocznych skutków ocieplania się klimatu.

Płodozmian i dobór odmian to podstawa

Prawidłowo zaplanowany płodozmian odgrywa kluczowe znaczenie w gospodarstwie ekologicznym. Płodozmian taki powinien się charakteryzować: kilkuletnią rotacją (minimum 4 lata), z udziałem roślin motylkowatych (minimum 25%) w plonie głównym, wraz ze stosowaniem wsiewek i międzyplonów chroniących glebę przed erozją. Właściwie zaplanowany płodozmian spełniać powinien następujące funkcje:

  • utrzymanie dużej zawartości próchnicy oraz zwiększanie żyzności gleby,
  • zapobiega nadmiernemu rozwojowi chorób i szkodników,
  • nie dopuszcza do niekontrolowanego rozwoju chwastów.                                           

W gospodarstwach ekologicznych powinno się w większym stopniu korzystać z efektów prowadzonych prac hodowlanych, gdyż istnieje możliwość większego wyboru liczby odmian o lepszych parametrach jakościowych, jak również poprawianych i  ulepszanych cech, np. plenności i zdrowotności. Obecnie prowadzi się coraz szersze badania odmian w kierunku przydatności do uprawy w rolnictwie ekologicznym.

Obok jakości ziarna przy wyborze konkretnej odmiany do uprawy w gospodarstwie ekologicznym powinniśmy zwrócić uwagę na takie cechy odmiany jak:

  • większa odporność na choroby grzybowe, głównie występujące na liściach,
  • większa zdolność do konkurowania z chwastami, determinowana wysokością roślin,
  • krótszy okres wegetacji, odmiany wcześniej dojrzewające w mniejszym stopniu porażane są przez choroby grzybowe,
  • dobre zdolności pobierania składników nawozowych z gleby,
  • mniejsze wymagania glebowe.

Stanowisko pod  zboża jare

Rozróżniamy trzy rodzaje stanowisk w płodozmianie: 

dobre: bobowate(strączkowe i motylkowate) i ich mieszanki z trawami, późne odmiany ziemniaka, buraka  pastewnego, warzywa korzeniowe i kapustne, szczególnie gdy przedplon był nawożony obornikiem lub  kompostem,

średnie: zboża, po których uprawiane są międzyplony ścierniskowe z dużym udziałem   strączkowych(np. peluszka, wyka, bobik) lub wsiewki z dużym udziałem bobowatych drobnonasiennych, jak koniczyny czerwonej, białej lub lucerny na zielony nawóz,

nieodpowiednie: pszenica, żyto, jęczmień, pszenżyto.

Pamiętajmy o skutkach źle zaplanowanego zmianowania, otóż po przedplonach średniej wartości plony np. pszenicy jarej mogą się zmniejszyć o około 10-15%, natomiast po przedplonach złych nawet 25-30%  w stosunku do dobrych stanowisk.

Uprawa roli i agrotechnika

Uprawa gleby na wiosnę powinna ograniczać się do niezbędnego minimum aby nie prowadziła do wyparowania wody, jednocześnie z działaniami w kierunku stałego podwyższania żyzności gleby. Wcześniejsza jesienna uprawa roli to czas na skuteczne zwalczanie chwastów i nawożenie. Najważniejsze zasady uprawy gleby obejmują:

  • płytkie odwracanie i głębokie spulchnianie,
  • ograniczanie liczby przejazdów,
  • maksymalne skracanie czasu, w którym gleba pozostaje bez okrywy roślinnej. 

Nie zaniedbywać wapnowania

Pszenica jara wymaga odczynu pH 6-6,5. W gospodarstwach ekologicznych powinny być stosowane nawozy wapniowe wolno działające (głównie węglanowe) w mniejszych dawkach w granicach 1,5-2,0 t/ha

Polecane nawozy wapniowe to:

  1. dolomit- o zawartości około 30% CaO i 22 MgO,
  2. węglan wapnia pochodzenia naturalnego(wapniak mielony)- zawartość CaO 40%
  3. kreda łąkowa i jeziorna - zawartość CaO 20-35%, w zależności od stopnia uwalniania,
  4. margiel – zawartość CaO 25-95%,
  5. wapno defekacyjne – zawartość CaO powyżej 30%

Nawożenie fosforem i potasem

  1. Mączka fosforytowa - zawiera około 30%P2O5 uzyskiwana z przemiału fosforytów. Fosfor zawarty  w mączkach jest trudno dostępny dla roślin gdyż bardzo wolno rozpuszcza się w wodzie, więc należy go bardzo dokładnie wymieszać z glebą. Dobrym rozwiązaniem jest dodawanie mączki fosforytowej do pryzm kompostowych lub obornikowych co zwiększa dostępność fosforu dla roślin.

Nawozy potasowe:

  1. Siarczan potasu-zawiera około 50% K2O
  2. Kainit – zawiera około 14% K2O
  3. Karnalit- zawiera 8-10 K2O

Dawki nawozów fosforowych i potasowych powinny być ułożone tak, aby nie przekraczały 50 -70kg/ha.

UWAGA: Wszystkie mineralne, organiczne i mineralno-organiczne nawozy z zakupu oraz wapno i środki poprawiające właściwości gleby musza mieć atest IUNG PIB Puławy, przykładowy symbol na opakowaniu (NE/362/2017). Patrz  „Wykaz” na stronie internetowej www.iung.pulawy.pl Zakup nawozów naturalnych z gospodarstw nie ekologicznych od zwierząt gospodarskich, czyli obornik, odchody, gnojówka i gnojowica, nie mogą pochodzić z intensywnego chowu zwierząt (pisemna umowa, adresy obu stron). W dokumentacji gospodarstwa należy obowiązkowo zapisać uzasadnienie potrzeby zastosowania nawozów i środków ochrony roślin pochodzących z zakupu czy z przekazania.

Zaopatrzenie roślin w azot

W rolnictwie ekologicznym podstawowe znaczenie ma zasobność stanowiska  w azot, gdyż jedynym dopuszczalnym źródłem tego składnika są:

  1. Obornik lub kompost – dawka 25-30 t/ha. Zasiew pszenicy jarej w drugim roku po zastosowaniu obornika lub kompostu, roślina może pobrać od 20-30 kg/ha azotu.
  2. Przyorane resztki pożniwne roślin bobowatych. Wysokie plony bobowatych oraz dogodne warunki pogodowe spowodują, iż pozostaje więcej azotu związanego biologicznie w resztkach pożniwnych. W ten sposób pszenica jara może pobrać  wówczas dużo więcej od 30-80 kg/haN
  3. Mineralizacja glebowej substancji organicznej(zasoby pochodzące z przyorywanych poplonów, międzyplonów, słomy i resztek z plonu głównego).

Przygotowanie materiału siewnego

Właściwa jakość materiału siewnego jest bardzo ważna gdyż nie stosuje się zapraw chemicznych zwalczających choroby i chronią zboża w początkowym okresie wegetacji.

Dobra jakość materiału siewnego warunkuje:

  • wyrównane wschody,
  • uzyskanie odpowiedniej obsady roślin, co w konsekwencji stwarza korzystne warunki do konkurencji z chwastami (zawsze gęściejszy siew lub mieszanki roślin).

Nasiona przeznaczone do siewu powinno charakteryzować:

  • czystość nie mniejsza niż 98%,
  • zdolność kiełkowania nie mniejsza niż 95%,
  • masa 1000 ziaren w granicach 38-40g.

Zaprawianie nasion oparte na dopuszczalnych zabiegach  z wykorzystaniem:

  • ciepłej wody (metoda termiczna),
  • nadmanganianu potasu (dezynfekcja chemiczna),
  • wyciągów roślinnych,
  • otoczkowanie mlekiem w proszku,
  • zaprawy na bazie mikroorganizmów i węgla drzewnego.

Prawidłowe zaprawianie nasion w warunkach gospodarstwa jest bardzo trudne, pracochłonne, i często mało skuteczne, zaprawy te wykazują się krótką trwałością.

Termin siewu:

W rolnictwie ekologicznym wysiew w zbyt wilgotną i zimną glebę przedłuża okres wschodów i zwiększa zachwaszczenie. Wskazane jest wykonanie siewów nieco później, ale w ogrzaną glebę. Takie działania umożliwią uzyskanie szybkich i równomiernych wschodów, a tym samym optymalne zagęszczenie łanu. Z kolei zbyt późny siew zmniejszy wykorzystanie zapasów wody zgromadzonej w glebie. Optymalny termin siewu zbóż jarych dla małopolski to 20-30 III  z możliwością dopuszczalnego przesunięcia do 10 IV.

Zalecana ilość wysiewu to od 140-180 kg/ha z zaleceniem zwiększenia ilości wysiewu o 10% przy opóźnionym terminie siewu lub uprawie pszenicy jarej na słabszych glebach.

Regulacja zachwaszczenia, wystąpienia chorób i szkodników

Stosowanie w gospodarstwie ekologicznym jakichkolwiek syntetycznych herbicydów jest niedozwolone. W okresie wegetacji zbóż ograniczanie zachwaszczenia polega na wielokrotnym krzyżowym bronowaniu klasycznymi lekkimi bronami i broną chwastownik. Podczas tych zabiegów część zasiewów ulega zniszczeniu, dlatego uzasadnione są gęściejsze zasiewy zbóż.

W ograniczaniu zachwaszczenia stosuje się następujące działania zapobiegawcze:

  • odpowiedni dobór i następstwo roślin uprawnych (właściwy płodozmian),
  • kompostowanie materiałów ogrodniczych i obornika (ginie większość nasion chwastów),
  • odpowiedni dobór odmian roślin uprawnych,
  • uprawa międzyplonów (ozimych, ścierniskowych) i śródplonów (wsiewek),
  • oczyszczanie materiału siewnego i gęsty siew,
  • dokładna przedsiewna uprawa roli, zawsze połączona z mechanicznym zwalczaniem siewek chwastów,
  • ściółkowanie i mulczowanie(wierzchnia warstwa roli  wymieszana z glebą).

W celu ograniczenia  ataku chorób i szkodników stosuje się najpierw metody zapobiegawcze i niechemiczne (fizyczne, mechaniczne, biologiczne), a jeżeli nie dadzą skutku, dopiero wtedy można stosować dopuszczone środki do oprysków, dopuszczone przez Instytutu Ochrony Roślin w Poznaniu. Na liście znajduje się tylko 41 preparatów. Patrz strona internetowa www.ior.poznan.pl, przykładowy symbol zezwolenia (R – 189/2014). Etykiety odnośnie stosowania tych środków znajdują się na stronie internetowej MRiRW, www.minrol.gov.pl pod hasłami „wyszukiwarka  środków ochrony roślin” i „etykiety”.

Odmiany zbóż jarych

Pszenica jara:

I grupa:  Arabella, Brawura, Cytra, KWS Torridon, Kandela, Katoda, Koksa, Waluta, Zadra Hewilla, Monsun, Żura, Łagwa, Parabola - odmiany wysoko plonujące, obsadzie roślin oraz najmniejszym zachwaszczeniu,

II grupa:  Izera, Korynta, Ostka Smolicka, Ethos,  Ostka + Katoda - odmiany charakteryzujące się plonami poniżej średniej, małą obsadą roślin i masą 1000ziaren, dużym zachwaszczeniem i największym porażeniem przez patogeny grzybowe, 

III grupa:  Orkisz Wirtas - odmiana odstająca od pozostałych, najniższy plon, przeciętnej obsadzie roślin, największej masie 1000 ziaren, najbardziej zachwaszczająca się, ale o dużej odporności na porażenie przez grzyby. Nisko plonująca: Bombona, Tybalt, Werbena.

Odmianą najwyżej plonującą bez nawożenia i z jednym zabiegiem odchwaszczania była odmiana Parabola (IUNG Puławy).

Owies:

Najlepiej plonowały odmiany: Haker, Bingo, Skorpion, Arden.

Polecane do uprawy są również odmiany: Chwat, Szakal, Polar.

Jęczmień jary:

Dobrze plonują:  Rodos, Atol, Stratus.

Żyto:

Wysoko plonują odmiany: Bosmo, Walet,

Dobrze plonują również  Dańkowskie Amber i Kier.

Ocena przydatności ziarna pszenicy jarej do produkcji chleba i makaronu

Na podstawie wyników trzyletnich badań dotyczących odmian pszenicy jarej z uprawy ekologicznej zalecanych do produkcji pieczywa stwierdzono, że w największym stopniu wymagania przemysłu piekarskiego spełniały mąki z ziarna pszenicy odmian: Arabella, Izera, Kandela, Katoda i KWS Torridon. Badania dotyczące doboru odmian pszenicy jarej z uprawy ekologicznej do produkcji makaronu były prowadzone wyłącznie w 2016 r. Na podstawie uzyskanych wyników (podatność ciasta na ciemnienie, ocena organoleptyczna makaronów po ugotowaniu) wytypowano odmiany Katoda i KWS Torridon.

 

                                                                                                   Opracowali: Mirosława Rogacz, Jan Knapik

(na podstawie szkolenia w Radomiu, przeprowadzonego w dniach 24-25.05 br.  przez SSGW W-wa, UTP Bydgoszcz, IUNG PIB Puławy i CDR Radom), dn. 30.03.2018 r.