Ekologiczna uprawa dyni oleistej
Wzrastający w naszym kraju popyt na żywność ekologiczną stwarza duże możliwości dla małych ekologicznych gospodarstw specjalizujących się w uprawie roślin warzywnych. Zwiększająca się świadomość konsumentów powoduje zwiększenie popytu na żywność ekologiczną, szczególnie na ekologiczne warzywa. Konsumpcja produktów warzywnych jest duża, a warzywa pochodzące z upraw konwencjonalnych mogą zawierać substancje szkodliwe dla zdrowia, wskutek nadmiernego stosowania syntetycznych nawozów i środków ochrony roślin. Popyt na żywność ekologiczną sprawia, że ceny produktów są wysokie i opłacalne dla rolników ekologicznych. W wielu większych miastach w Polsce powstały targi ekologiczne, gdzie rolnicy mogą sprzedawać większe ilości produktów po wyższych cenach.
Ekologiczna uprawa warzyw nie jest łatwa. Wymaga od rolnika dużej wiedzy w zakresie płodozmianu, nawożenia i ochrony roślin, przygotowania pola, zbioru, transportu, przechowywania itp. Uprawa warzyw, choć jest wysoko opłacalna, jest również pracochłonna. Dlatego warto w tej produkcji inwestować w specjalistyczne maszyny i urządzenia, które zmniejszają pracochłonność i zwiększają wydajność pracy.
Spośród szerokiej gamy gatunków roślin warzywniczych w uprawie ekologicznej można znaleźć takie, których uprawa i ich ochrona są łatwiejsze. Wśród nich na rynku mamy gatunki wieloletnie i jednoroczne, bardziej odporne lub tolerancyjne na choroby i szkodniki i łatwiejsze w przechowywaniu. Warzywa ekologiczne pożądane na rynku przynoszą rolnikom znaczne dochody pieniężne. Ponieważ w Małopolsce nadal jest niewiele ekologicznych gospodarstw specjalizujących się w warzywnictwie, tym szanse dla rolników są większe. Nawet niewielkie gospodarstwa ekologiczne warzywnicze, mają się dobrze. Na rynku jest miejsce dla wielu gospodarstw ekologicznych.
Ci rolnicy, którzy dotychczas prowadzili uprawę warzyw konwencjonalnych, łatwiej mogą przejść na system ekologiczny, wykorzystując znane elementy z uprawy, jak również nowe osiągnięcia nauki w tym zakresie. Warto wykorzystać w rolnictwie ekologicznym, także własne pomysły i rozwiązania konstrukcyjne maszyn i urządzeń, np. ułatwiających odchwaszczanie upraw.
Trzeba jednak pamiętać, że uprawa warzyw pożądana jest raczej na glebach dobrych I-IV klasy. Oprócz tego warzywa mają duże wymagania pokarmowe, dlatego też do nawożenia niezbędny jest obornik, kompost i nawozy zielone. Pod rośliny warzywne wykorzystuje się odpowiedni wielopolowy płodozmian z roślinami motylkowatymi i poplonami. Dobrze jest, jeżeli w gospodarstwie ekologicznym nastawionym na warzywnictwo mamy również produkcję zwierzęcą. Wówczas mamy bardzo dobry nawóz pod warzywa, którego na rynku brakuje.
Dynia oleista (Cucurbita pepo var.oleifera)
Dynia pochodzi z Ameryki Środkowej. Wykorzystywana jest przez człowieka od kilku tysięcy lat. Do Europy trafiła po odkryciu Ameryki przez Kolumba i stała się warzywem uprawianym powszechnie. Choć liczy ponad 20 gatunków, to większym znaczeniem cieszą się: dynia olbrzymia, dynia zwyczajna i dynia figolistna. Do gatunku dyni należą również: kabaczek, cukinia, dynia makaronowa i patison. W ostatnich latach wielką popularnością cieszy się dynia oleista, której nasiona zawierają nawet do 50% tłuszczu.
Dynia oleista na wielką skalę uprawiana jest w Austrii. W regionie Styria, ekologiczna dynia oleista uprawiana jest na tysiącach hektarów. Doskonale dopracowano technologię tłoczenia tej rośliny na olej oraz mechanizację jej uprawy. Małe przetwórnie produkują ekologiczny olej dyniowy i eksportują do wielu krajów Europy i świata. W sprzedaży są, także nasiona dyni. Jest to produkcja niezwykle opłacalna. U nas nie ma tradycji uprawy dyni oleistej, choć w ekologii istnieje duży potencjał, gdyż roślina ta jest łatwa w uprawie. Zainteresowanie nią wzrasta, gdyż jest komponentem w odżywkach dla dzieci, ma właściwości regenerujące przewód pokarmowy i jest naturalnym lekiem przeciw prostacie.
Dynia jest rośliną zielną, roczną, o silnie płożących się pędach. System korzeniowy choć płytki 25-30 cm jest rozgałęziony i może się rozrastać w promieniu kilku metrów. Również płożąca łodyga dorasta tej długości. Liście dyni są duże, sercowate lub dłoniaste, owłosione szorstko. Kwiaty są duże, żółte, obcopylne. Owocem dyni jest jagoda fałszywa zrośnięta z dnem kwiatowym. Wielkość owoców związana jest z gatunkiem. Największe owoce ma dynia olbrzymia. Dynia oleista jest odmianą dyni olbrzymiej. Nasiona rozmieszczone są w środkowej części owocu. Zachowują one zdolność kiełkowania nawet do 10 lat. W warunkach polowych dynia wschodzi po 8-10 dniach.
Wartość odżywcza
Odżywcza wartość dyni jest wysoka. Zawiera ona dużo witamin: A, B1, B2, C, PP oraz składników mineralnych takich jak: żelazo, wapń, magnez i potas, a także 10-15% cukrów, 1-3 % białka i 0,5-0,7% tłuszczu.
Dynia ma małe wymagania klimatyczne. Źle natomiast znosi zacienienie i wymaga dużo światła. Ma także duże potrzeby wodne, a jej niedobory powodują znaczne spadki plonowania. Najlepiej rośnie na glebach żyznych i próchnicznych, ale przy dobrym nawożeniu obornikiem, udaje się także na glebach piaszczystych. Odczyn pH gleby pod dynię powinien być obojętny.
Stanowisko w płodozmianie i uprawa gleby
Dynię uprawia się w pierwszym roku po oborniku, zastosowanym jesienią w dawce 30-35 t na 1 ha. Ponieważ dynia nie jest wrażliwa na przedplon, zostawia stanowisko w dobrej strukturze. Dynię oleistą można uprawiać po sobie przez kilka lat. Duża rozstawa roślin w początkowej fazie wzrostu, pozwala na uprawę niektórych wczesnych roślin współrzędnych, jak np. kapusty wczesnej czy kalafiora.
Odmiany
Odmiany dyni oleistej różnią się wielkością, długością pędów, kształtem oraz zabarwieniem owoców i nasion. W Austrii w rolnictwie ekologicznym uprawia dużą ilość odmian. W Polsce mamy odmianę dyni oleistej Olga, która może być uprawiana w rolnictwie ekologicznym.
Olga – odmiana ta jest łatwa w uprawie, odporna na mróz, posiada owoce kuliste o gładkiej skórce, z nieregularnie rozmieszczonymi prążkami. Nasiona mają kolor czarny. Waga owocu zależy od odmiany.
Metody uprawy
Dynię oleistą uprawia się z rozsady lub siewu nasion wprost na pole, po 10-tym maja. Nasiona umieszcza się na głębokość 3-4 cm gniazdowo, po 2-3 nasiona, w rozstawie 100 -200 x 80 -150 cm. Na obsianie 1 hektara potrzeba około 4 kg nasion. Siewnikiem wysiewa się dużo więcej nasion, bo około 20 kg na 1 ha. Pewniejsza jest uprawa z rozsady, ponieważ możemy sadzonki dyni wysadzać później, gdyż jest wrażliwa na niskie temperatury.
Zabiegi pielęgnacyjne
Zabiegi pielęgnacyjne polegają na przerywaniu i pozostawianiu w gnieździe po 1 roślinie, spulchnianiu gleby i odchwaszczaniu. Często w uprawie dyni, aby uzyskać dorodniejsze owoce, stosuje się przerzedzanie zawiązków.
Zbiór i przechowywanie
Dynię oleistą zbiera się we wrześniu i październiku. Mechaniczny zbiór polega na rozdrobnieniu jej owoców i pozyskaniu samych nasion. Cała reszta owocu pozostaje w polu. Z jednego hektara zbiera się około od 400-700 kg nasion, które szybko trafiają do przetwórstwa. Nasiona są suszone i mielone. Po dodaniu do nich soli i wody i po podgrzaniu tłoczy się z nich olej.
Jan Pajdzik, dn. 6.06.2019 r.