Budowa materii organicznej w oparciu o innowacyjne metody agrotechniczne – zalecenia dla praktyki rolniczej
15. czerwca 2016 r. na polach i we wnętrzach, pięknie odrestaurowanego, siedemnastowiecznego pałacu Konary koło Strzelina w woj. dolnośląskim, odbyła się konferencja poświęcona dwóm najważniejszym elementom systemu nawożenia roślin uprawnych: kontroli gospodarki materii organicznej i regulacji odczynu gleby.
Wybór miejscowości Konary nie był przypadkowy, to tutaj właśnie od 25 lat panowie Jarosław i Marian Kuźmińscy prowadzą jedno ze swoich gospodarstw rolnych na najwyższym poziomie produkcyjnym, z poszanowaniem środowiska naturalnego.
W połowie XIX wieku z podobnym sukcesem prowadził swoje gospodarstwo generał Dezydery Chłapowski w oddalonej o 200 km od Konar Turwi, uzyskując jak na ówczesne czasy znakomite wyniki produkcyjne, z dbałością o krajobraz rolniczy.
Celem operacji pod nazwą „Budowa materii organicznej w glebie w oparciu o innowacyjne metody agrotechniczne - zalecenia dla praktyki rolniczej”, zrealizowanej w ramach Planu Operacyjnego Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich na lata 2016-2017, była popularyzacja innowacyjnych rozwiązań w zakresie stosowania nawozów wapniowych.
Wapnowanie gleb jest kluczowym elementem prawidłowej agrotechniki. W wyniku realizacji zadania zaproponowany został kompletny schemat organizacyjny, obejmujący dystrybucję i racjonalne stosowanie nawozów wapniowych. Uczestnictwo osób należących do różnych grup zawodowych (rolnicy, doradcy, naukowcy, przedsiębiorcy), działających w obszarze rolnictwa, sprzyjać powinno w przyszłości aktywizacji uczestników oraz tworzeniu sieci kontaktów pomiędzy osobami wspierającymi wdrażanie innowacji w rolnictwie.
W mojej 35-letniej praktyce na stanowisku doradcy rolniczego, gospodarstwo w Konarach to jeden z nielicznych przykładów, kiedy wyniki badań podstawowych – mikrobiologii zostały wdrożone z tak dużym powodzeniem do praktyki rolniczej. Od samego początku bowiem bracia Kuźmińscy borykali się z problemem nieefektywnego stosowania nawozów mineralnych, spowodowanym, jak się okazało, zróżnicowaną wartością pH gleby – od odczynu kwaśnego do zasadowego. Problem nie polegał na braku stosowania nawozów wapniowych, ale na zastosowaniu nieodpowiedniej formy i techniki ich wysiewu. Po przeprowadzeniu na wielu polach wapnowania regeneracyjnego, od trzech lat stosuje się na całej powierzchni użytków rolnych systematycznie i corocznie wapnowanie zachowawcze. Drugi problem, który pojawił się w agrotechnice to spadek poziomu materii organicznej – gospodarstwo jest bezinwentarzowe. Należało w maksymalnym stopniu zagospodarować resztki pożniwne i stworzyć jak najkorzystniejsze warunki dla ich rozkładu, aby mogła się wytworzyć próchnica – utrwalona substancja organiczna glebowa. Wiedza naukowa i doświadczenie pana prof. Stanisława Jerzego Pietra z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu zostały wykorzystane w gospodarstwach poprzez stosowanie wapna nawozowego w formie wyłącznie węglanowej pylistej, wysiewanego regularnie i precyzyjnie na pozostawione resztki pożniwne. Zabieg wapnowania gleb przestał być inwestycją raz na 4-5 lat, a stał się rutynowym zabiegiem nawozowym w dawkach 250-750 Kg CaO • ha-1 tj. 500-1500 kg CaCO3 • ha-1 (forma węglanowa).
Wapno jest przede wszystkim nawozem „glebowym”, gdyż działanie jego polega głównie na poprawianiu warunków dla działalności pożytecznych mikroorganizmów glebowych. Niekiedy stosowane jest także dla poprawienia warunków fizycznych gleb; dotyczy to głównie gleb ciężkich i zwięzłych, a wyraźniejsze efekty może wywierać wapno palone (Goralski J.1968).
Działanie wapna nawozowego, jeśli chodzi o wpływ jego na kształtowanie się plonów, jest siłą rzeczy powolne, gdyż muszą nastąpić uprzednio wyraźniejsze zmiany korzystne w środowisku glebowym, a dopiero potem można oczekiwać odpowiedniego zwiększenia plonów. Niestety, rolnicy-praktycy często nie biorą tego pod uwagę i – skoro nie widzą od razu efektów – zbyt pochopnie dochodzą do wniosku, że wapnowanie jest w ich gospodarstwach niepotrzebne. W mojej praktyce zawodowej nierzadko rolnicy taką właśnie opinię przedstawiają, co jest związane z gospodarowaniem na glebach ciężkich, które wymagają innej strategii wapnowania w odróżnieniu do gleb lekkich. Gleby lekkie różnią się od gleb ciężkich wielkością (pojemnością) kompleksu sorpcyjnego – proces odkwaszania przebiega z inną szybkością.
Na jednym z pól w gospodarstwie Konary został przeprowadzony pokaz wapnowania gleby przy użyciu rozsiewacza konstrukcji panów M.J. Kuźmińskich. Bardzo mała wielkość cząstek użytego wapna nawozowego (0-0,09mm) wymaga użycia maszyny o odpowiedniej konstrukcji. Wapno nawozowe o bardzo dużym rozdrobnieniu i równomiernie wysiane gwarantuje, że szybko wejdzie w reakcję chemiczną z substancjami chemicznymi gleby. Praca agregatu uprawowego powinna się odbywać w poprzek zasiewów zebranej rośliny uprawnej.
Pan Jarosław Kuźmiński w trakcie swojego wykładu, podzielił się swoimi doświadczeniami z wdrażania innowacyjnej metody wapnowania resztek pożniwnych, wypracowaną przez lata techniką wysiewu.
Siedemdziesiąt osób, które przyjechały do Konar 15 czerwca 2016 roku, mogło się przekonać o wielorakich korzyściach płynących z zastosowanej w gospodarstwach panów J.M. Kuźmińskich nowej technologii wapnowania gleb.
Zorganizowanie konferencji nie byłoby możliwe bez uzyskania współfinansowania ze środków Unii Europejskiej w ramach pomocy technicznej PROW 2014-2020 i zaangażowania wielu osób w to przedsięwzięcie. Chciałbym w tym miejscu bardzo podziękować:
- Panu prof. dr. hab. Stanisławowi Jerzemu Pietrowi z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu,
- Pani prof. dr hab. Ewie Matyjaszczyk z Instytutu Ochrony środowiska PIB w Poznaniu,
- Pani Monice Tańskiej z Kopalni Wapienia „Czatkowice” sp. z o.o.,
- Panu redaktorowi Tomaszowi Czubińskiemu z czasopisma „Top Agrar”,
- Pani Magdalenie Kuźmińskiej-Chodynieckiej z pałacu w Konarach,
- Panom Janowi Boczkowskiemu i Wojciechowi Ślósarzowi z Małopolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Karniowicach,
- Panu Eugeniuszowi Niemcowi, kierowcy, który dowiózł uczestników konferencji do Konar.
Szczególne słowa podziękowania należą się panom Jarosławowi i Marianowi Kuźmińskim za udostępnienie swojego gospodarstwa na potrzeby tej konferencji i podzielenie się swoimi doświadczeniami z dwudziestopięcioletniego w nim gospodarowania.
Cały projekt zrealizowany został w ramach Sieci na rzecz innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich (SIR) funkcjonującej w naszym kraju od 2015 roku jako element struktury Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich. Zasadniczym celem SIR jest wsparcie wdrażania innowacji w szczególności poprzez rozpowszechnianie nowego, sieciowego sposobu myślenia o rozwoju rolnictwa. W ramach Sieci SIR angażowani są między innymi rolnicy, podmioty doradcze, jednostki naukowe, przedsiębiorcy sektora rolno-spożywczego. Realizacja projektów, takich jak „Budowa materii organicznej w glebie w oparciu o innowacyjne metody agrotechniczne - zalecenia dla praktyki rolniczej”, służyć ma skuteczniejszemu tworzeniu sieci powiązań pomiędzy różnymi środowiskami oraz ułatwić wymianę wiedzy fachowej.
Andrzej Gmiąt